Gönderen Konu: Maksut- Özet  (Okunma sayısı 36930 defa)

0 Üye ve 9 Ziyaretçi konuyu incelemekte.

zaman_1453

  • Ziyaretçi
Maksut- Özet
« : 13 Ağustos 2009, 14:13:52 »

Maksûd
Musannıfı : İmam-ı Âzam Ebû Hanîfe Hazretleridir.Adı Numan babasının adı Sabit’tir.Hicri 80 senesinde Küfe’de doğdu,hicri 150 senesinde Bağdat’ vefat etmiştir.

İlm-i sarfın Ta’rifi   :    وَهُوَعِلْمٌ يُعْرَفُ بِهِ اَحْوَالُ الْكَلِمَةِ الْعَرَبِيَّةِ مِنْ حَيْثُ اْلاِعْلاَلِ وَاْلاِدْغَامِ                           
Maksut : Sülâsi mücerred’in II. babından İsm-i mef’ul’dür.
                                                         قَصَدَ – يَقْصِدُ – قَصْدًا – فَهُوَ قَاصِدٌ – وَذَاكَ مَقْصُودٌ   
Bir kitaba başlamazdan evvel 7 şeyi bilmek lazımdır.3’ü vacip,4’ü caizdir.
Vacip Olanlar:Besmele,Hamdele,Salvele’dir.
Caiz Olanlar : İsmi Kitap,Fenni Kitap ,Ta’dadi Füsûl,Teybin-i Garaz’dır.

Arabi ilimlerin  rükünlerinden (esaslarından)  biri de tasriftir ( fiil çekimidir). Çünkü tasrif sebebiyle fiillerden az olan çok olur.

Fiiller iki kısımdır.

1. Kısım : Aslî fiiller ( yani bütün harfleri aslından olan fiiller demektir).
2. Kısım : Zû-ziyâde fiiller ( yani kendisinde ziyade harf bulunan fiiller demektir).

1.Aslî Fiil : İki kısımdır.Sülâsî ve Rübâî.
   
Sülâsî: Mazisi 3 harf üzerine olan fiil demektir.Bu 6 babtır.

Fethun-Zammün
Fethun-Kesrun
Fethetan
Kesrun-Fethun
Zammün-zammün
Kesretan.

3.Babtan olan fiilin aynel veya lamel fiilinde hurûf-ü halktan birinin bulunması şart kılınmıştır.

يَأْبىَ ) اَ بَي -   ) müstesnâ. Hurûf-u Halkع , خ,  ح  غ, ه,   ء ,  harfleridir.

Rübâî : Mazisi 4 harf üzerine olan fiil demektir. Bu 1 babtır ve fa’lele  babıdır. Bazıkere 6 bab olur.Bu 6 baba da rübâi ‘ye Mülhâk  diye isim verilir.   

2.Zû-ziyâde fiil :   Buda iki kısımdır. Sülâsî mezîd ve Rubâî mezîd.

Sülâsî mezîd :  14 bâb , 3 Nevi’’dir. Sülâsî mezîdün fîhî  Rubâî , Sülâsî mezîdün fîhî  Humâsî
     Sülâsî mezîdün fîhî Südâsî.
      
Sülâsî mezîdün fîhî  Rubâî : 3 babtır.      اَفْعَلَ , فَعَّلَ , فَاعَلَ
   Sülâsî mezîdün fîhî  Humâsî:   5 babtır.            اِنْفَعَلَ , اِفْتَعَلَ , اِفْعَلَّ , تَفَعَّلَ , تَفَاعَلَ
   Sülâsî mezîdün fîhî Südâsî : 6 babtır. اِسْتَفْعَلَ , اِفْعَوْعَلَ , اِفْعَوَّلَ ,اِفْعَالَّ  –   اِفْعَنْلَلَ,اِفْعَنْلَى                              Misal :    اِقْعَنْسَسَ , اِسْلَنْقَى
                     
Rübâî mezîd : 3 bab , 2 nevi’ ‘dir. Rubâî mezîdün fîhî Humâsî , Rubâî mezîdün fîhî Südâsî.
Rubâî mezîdün fîhî Humâsî:  1 babtır.  تَفَعْلَلَ   ( تَدَخْرَجَ )           
Rubâî mezîdün fîhî Südâsî : 2 babtır.         اِفْعَنْلَلَ , اِفْعَلَلَّ   
Misal :  ( اِحْرَنْجَمَ – اِقْشَعَرَّ )       

1.FASIL

Şu fasıl Mastardan çıkarılmasına hacet şiddetlenen bir takım vecihler hakkında olucudur. Bu vecihler altıdır. Mazi, Müzari’, Emir, Nehi, İsm-i Fail ve İsm-i Mef’ul’ dür.

MASTAR:
Mastar (  مَنْصَرٌ   ) gibi mimli veya (  نَصْرًا ) gibi mimsiz olmaktan hali değildir.
   
Eğer mastar mimsiz olursa;
   
Bu mastar semaidir. Bizim semâi ile muradımız Araplardan işitildiği üzere muhafaza olunan ve üzerine kıyas olunmayan her bir mastardır.

Sülâsi masdarlar için kıyas yoktur. Sülasinin gayrı mastarlar ise kıyâsîdir. ( Yani bir kaide ve kural üzerine gelir. )

Eğer mastar mimli olursa;
     
Fiili Muzari’ nin aynel fiiline bakılır, muzarinin aynel fiili meftuh veya mezmum olursa yani
1, 3, 4, 5. bablarda; mastar mimi, İsmi zaman, İsmi  Mekan  ( مَفْعَلٌ  ) vezni üzerine gelir.

Eğer fiili muzarinin aynel fiili meksur olursa, yani 2 ve 6. bablarda mastar mimi ( مَفْعَلٌ  ) , İsmi zaman ve İsmi mekan ise aynel fiilinin kesresi ile (  مَفْعِلٌ ) vezni üzerine gelir.
 
*** Bu kaideler sahih, ecvef, muza’af ve mehmüz fiilde geçerlidir.

Nakıs fiilde  Mastar mimi, İsmi zaman, ,İsmi mekan babların tamamında (  مَفْعَلٌ ) vezni üzerine gelir.
Misal fiilde  Mastar mimi, İsmi zaman, ,İsmi mekan babların tamamında (  مَفْعِلٌ ) vezni üzerine gelir.
Lefifi makrun: Nakıs fiil gibidir.(yani bütün bablarda ( مَفْعَلٌ  ) vezni üzerine gelir.)
Lefifi mefruk : Misal fiil gibidir.(yani bütün bablarda (  مَفْعِلٌ  ) vezni üzerine gelir.)

Eğer fiil sülasi üzerine zait olursa:

Mastar mimi, ism-i zaman, ism-i mekân ve ismi mef’ul muzarînin meçhul vezni üzerine gelir. Ancak sen muzaraat harfini mimi mezmûmeye çevirirsin. Mesela:    اَكْرَمَ – يُكْرِمُ    Meçhûlü:  يُكْرَمُ  . Mîmi mezmûmeye tebdil edinceمُكْرَمٌ     oldu. İsmi fail ise aynel fiilinin kesresi iledir. Mesela :   مُكْرِمٌ


1. MAZİ :
   
Eğer fiil ma’lum olursa:
   
Maziden ahirki harf, babların tamamında ister müzekker,ister müennes olsun ( gaib ve gaibenin) müfret ve tesniyesinde fetha üzerine mebnî ,cemi’ müzekker gaibinde mazmum,geriye kalanları ise sakindir.

Maziden evvelki harf, babların tamamında meftuhtur.Ancak evvelinde Hemze-i vasıl bulunan hümâsi ve südâsi bablar müstesna.
   
HEMZE-İ  VASIL :
   
Başlangıç halinde sabit, geçiş halinde düşen hemzedir.


HEMZE-İ VASILLAR :

 
1- (  اِبْنٌ  )
2- (  اِبْنَمٌ  )
3- (  اِبْنَةٌ  )
4- (  ءٌ اِمْرَ )
5- (  اِمْرَأَةٌ  )
6- ( اِثْنَيْنِ )
7- (  اِثْنَتَيْنِ ) 
8- ( اَسْمٌ )
9- ( اِسْتٌ ) 
10- ( اَيْمُنٌ )’ nün hemzeleri,
 

11- Hümâsi  ve  südâsiden olan mazi, masdar ve emrin hemzeleri.
Mesela: (  اِنْكَسَرَ – اِنْكِسَارًا – اِنْكَسِرْ )
12- Sülâsiden olan emri hazırın hemzesi. Mesela: (  اُنْصُرْ  )
13- Lamı tarife bitişen hemze. Mesela:(   الماضى  )








HEMZE-İ VASILLARIN HAREKESİ :

Hemze-i vasıl geçiş halinde mahzuf , başlangıç halinde meksurdur.Ancak ( اَيْمُنٌ )’ nün hemzesi ve Lâm-ı ta’rife bitişen hemze meftuh , ( يفعل ) babından gelen emr-i hazırın hemzesi ( aynel fiiline teb’an ) ve Humâsi ve Sudâsi bablardan mazinin meçhulünün hemzesi zammedir.
     

HEMZE-İ KATÎLER:

1- İfal babının hemzesi.       Mesela:  (  اَكْرَمَ  )
2- Mütekellimin hemzesi.       Mesela:  (  اَنْصُرُ  )
3- Ceminin hemzesi.       Mesela:  (   اَبْوَابٌ  )
4- İstifhamın hemzesi.       Mesela:  (  اَرَجُلٌ فِى الدَّارِ )
5- İsmi tafzilin hemzesi.       Mesela:  (  اَنْصَرُ )
6- İsmi Celâlin hemzesi      Mesela:  ( يَا اَللهُ )
7- Sıfatı müşebbehenin hemzesi.   Mesela: (  اَحْمَرُ  )
8- Mazinin kendi hemzesi.    Mesela:  (   اَخَذَ )
9- Lamı tarife bitişen hemze  kesret-i isti’malinden dolayı hemze-i vasıl  olarak kabul edilmiştir.


Eğer fiil meçhul olursa:

Ahirki harf ma’lumunda olduğu gibi, ahirden bir önceki harf meksurdur, ma’lumunda sakin olanlar sakin, geriye kalanlar mazmumdur.

2- MUZARİ:

TARİFİ : حَرْفٌ مِنْ حَرُوفِ الْمُضَارَعَةِ  بِشَرْطِ اَنْ يَكُونَ ذَلِكَ الَحَرْفُ زَائِدًا عَلَى الْمَاضِى   فَهُوَ الَّذِى يَكُونُ فَى اَوَّلِهِ
MANASI : Şu eteyne harflerinden birinin mazi üzerine zaid olması şartıyla  olan fiile fiili müzari’ denir.

Fiili müzari’ nin mâ’lumunda;

*  Muzara’at harfi rubâiler hariç diğer bütün bablarda meftuhtur.Rubâilerde ise hangi rubâi olursa olsun   mezmumdur.
** Rubâi , Humâsi ve Südâsi bablarda ahirden bir önceki harf meksurdur.Ancak 3 bab müstesnâ .
Bu ( يَتَفَعَّلُ , يَتَفَاعَلُ , يَتَفَعْلَلُ   )  3 babta ise ahirden bir önceki harf meftuhtur.

Fiili müzari’ ‘ nin meçhulünde;

* Muzara’at harfi mazmum,ma’lumunda sakin olan meçhulünde de sakin,lamel fiili hariç geriye kalanlar meftuhtur.
Ahirki harf ise hem ma’lumunda hem meçhulünde Nasb edici bir nâsıb , Cezmedici bir câzım olmadığı müddetçe raf ( zamme) okunur.
   
3- EMİR VE NEHİ:

Emir ve nehi fiili muzarinin lafzı üzeri gelir.Ancak  cezimlidirler. 

Cezim Alâmeti : Tesniye’de  ,Cemi’ müzekkerlerde  ve müfret müennes muhataba nunun düşmesi, geriye kalanlarda cezim alâmeti sahih lamel fiilinin sükunu , illetli lamel lamel fiilinin sükutudur.
Cemi’ müennes nunu müstesna. Cemi’ müennes nunu cezim halindede cezmin gayrisinde de sabittir.
Mesela : Müzari’  ( يَنْصُرُ ) ise emir sığası da  ( لِيَنْصُرْ ) bu şekilde gelir.


EMRİ HAZIRIN YAPILIŞ ŞEKLİ:
 
Emri hazır fiili muzariinin müfret müzekker muhatabından yapılır ki;  İlk olarak muzaraat harfi ( ت  ) hazf olunur. Mesela kelime (  تَنْصُر ُ) ise muzaraat harfini hazfettikten sonra ( نْصُرُ ) olur. Müzaraat harfinin sakin ile başlamak mümkün olmadığından dolayı evveline bir hemze-i vasıl getirilir.ve ( اُنْصُرْ ) olur.
Eğer müzaraat harfinin maba’di harekeli ise ahiri sakin kılınır.  ( تُدَحْرِجُ ) -  ( دَحْرِجْ )
5- İSMİ FAİL: ismi fail 4 vezin üzerine gelmektedir.

1- Eğer mazinin aynel fiili meftuh ise, yani 1, 2 ve 3. bablarda ismi failin vezni (  نَاصِرٌ  )’dur.
2- Eğer mazinin aynel fiili mezmum ise, yani 5. babda  ismi failin vezni (  عَظِيمٌ – ضَحِمٌ )’dur.
3- Eğer mazinin aynel fiili meksur ise, yani 4. babda ismi fail vezni müteaddiden (  عَالِمٌ )’dür.
Lazımda ise 4 vezin üzerine gelmektedir ki bunlarda (   زَمِنٌ – اَحْمَرُ - عَطْشَانَ  مَرِيزٌ -   )’dir.



Bu kelimelerin çekim şekilleri şöyledir.
(  اَحْمَرُ  –  اَحْمَرَانِ  –  حُمْرٌ  /  حَمْرَاءَ   –  حَمْرَوَانِ  -  حُمْرٌ    )
(  عِطَاشٌ  عَطْشَانَ  –  عَطْشَانَانِ  –  عِطَاشٌ  /  عَطْشَى  –  عَطْشَيَانِ  -  )
6- İSMİ MEFUL: ismi mef’ul  sülasinin tamamında 2 vezin (    مَجْبوُرٌ  -  كَسِيرٌ    ) ‘dir.
 İsmi failin mübalağa vezinleri:

     غُفُلٌ  -  يَقُظٌ  –  مِدْرَارٌ  -  مِكْثِيرٌ  -  لُعَنَةٌ  )           ( جَهُولٌ  –   صِدِّيقٌ   –   كَذَّابٌ


 2. FASIL

Bu fasıl ise sahih fiillerin çekimi ile alakalıdır.

Mazi, muzari, emir ve nehi malumdan ve meçhulden 14 vezin üzerine çekilmektedir.

3 vezin gaip , 3 vezin gaibe , 3 vezin muhatap , 3 vezin muhataba ,  2 vezin’de mütekellim içindir.

Emir ve Nehi’nin ma’lumlarında mütekellim sıgası gelmez.

İsm-i Fail için 10 vecih ,  İsm-i Mef’ul için 7 vecih vardır.

Nun- u tekid :

Açıklama: Nun-u Te’kid isme dahil olmaz. Fiillerden de kendisinde talep manası olanlara  talebi te’kid için dahil olur. ( İfadeye Elbette manası katar. ) Nun-u Te’kid ikiye ayrılır. Nun-u Müşeddede – Nun-u Muhaffefe

Nunu tekit (müşeddede): malum ve meçhulden emir ve nehinin tamamına dahil olur. (Şeddelidir.)   

Nunu muhaffefe: bu nun ise tesniye ve cemi müennes hariç diğerlerinin tamamına dahil olur. (Sakindir.)


Mesela. ( اُنْصُرْ   ) kelimesinin nunu müşeddede ile çekiliş şekli :
   
   اُنْصُرَنَّ   -   اُنْصُرَانِّ  -  اُنْصُرُنَّ  /  اُنْصُرِنَّ  -  اُنْصُرَانِّ  -  اُنْصُرْنَانَّ   

Mesela. ( اُنْصُرْ   ) kelimesinin nunu muhaffefe ile çekiliş şekli :

اُنْصُرَنْ   -   اُنْصُرَا  -  اُنْصُرُنْ  /  اُنْصُرِنْ  -   اُنْصُرَا   -  اُنْصُرْنَ   

(  اِدَّثَّرَ - اِثَّاقَلَ  ) kelimelerinin asılları (تَدَثَّرَ –   تَثَاقَلَ    )’dir. ( ت ) harfi kendilerinden sonraki harfe idgam olunur. Yani birincisinde ( ت ), ( دال ) ‘a ikincisinde de ( ت ),  ( ث ) ’ye idgam olunur. Sonra sakin ile başlamak mümkün olmadığından dolayı evveline hemze-i vasıl dahil edilir. Ve (  اِدَّثًّرَ - اِثَّاقَلَ  ) olur.


3.FASIL

Lazım fiilin müteaddi oluş yolları 3’dür:

•   Lazım fiilin evveline hemze ziyadesi ile (İfal babına nakil etmekle). Mesela: ( اَخْرَجَتْهُ ) (1)
•   Lazım fiilin ahirine harfi cer ziyadesi ile. Mesela: ( خَرَجْتًُ بِهِ مِنَ الدَّرِ ) (2)
•   Lazım fiilin aynel fiilini şeddelemek ile. Mesela: ( خَرَّجْتُهُ ) (3)
•   ( تَفَعَّل - تَفَعْلَلْ ) bablarındaki ( ت ) ‘nin hazfı ile.
 
Müteaddi fiilin lazım oluş sebepleri ise şunlardır:

•   Lazım fiili müteaddi kılan sebeplerin hazfı ile. Mesela: (1), (2), (3)
•   Müteaddi fiili ( اِنْكَسَرَ ) babına nakil etmekle.
Mesela: ( ضَرَبَ ): Dövdü, ( اِنْضَرَبَ ): Dövülmekliği kabul etti
•   ( فَعْلَلَ ) babının evveline ( ت ) ziyadesi ile.
Mesela: ( دَحْرَجَ ): Yuvarladı, ( تَدَحْرَجَ ): Yuvarlandı

•   Lazım fiil : Meçhulü gelmeyip mefulü bihe ihtiyacı olmayandır. Mesela: (زَيْدٌ  خَرَجَ )
•   Müteaddi fiil: Meçhulü gelmekte olup mefulü bihe ihtiyacı olandır. Mesela: ( نًََرَ زَيْدٌ )





Tefâ‘ale babı:

•   Tefâ’ale babı iki şey arasında veya çok şey arasında müşareket için olur.
Mesela: ( تَصَالَحَ الْقَوْمُ )
•   Bazı kere hakikatte olmayan bir şeyi izhâr için olur. Mesela: ( تَمَارَضْتُ )

İftealenin fail fiili ile alakalı hususlar:

•   İftealenin fail fiilinde ( ص ض ط ظ ) harflerinden birisi olursa iftealenin te’si ( ط )  olur. Mesela: ( اِظَّهَرَ – اِطَّرَدَ – اِضْطَرَبَ - اِصْطَبَرَ )
•   İftealenin fail fiilinde ( د ذ ز ) harflerinden birisi olursa iftealenin te’si ( دال )  olur. Mesela: ( اِذَّكَرَ - اِدَّمَعَ )
•   İftealenin fail fiilinde ( و ى ث ) vav, ya ve se harflerinden birisi olursa ( و ى ث ) harfleri te’ye kalbolunur. Te de İftealenin te’sine idgam olunur. 
Mesela: (- اِتَّسَرَ - اِتَّقَى  اِتَّغَرَ )
  (ث)         (ى)         (و)                   

•   İsimlere ve fiillere ziyade kılınan harfler ondur. Bu harflerin mecmuu ( اَلْيَوْمَ تَنْسَاه )’dür.
•   Sen Adedi üç harf üzerine zaid ve kendisinde şu harflerden bir harf olduğu halde bir kelime bulduğun zaman muhakkak o harfin zaid olduğuna hükmet. 
Mesela:  ( كَرُمَ ) – ( اَكْرَمَ )
   
•   Ancak kelime için o harfsiz bir mana olmadığı takdirde sen zaid diye hükmedemezsin. (Çünkü zaid gibi görünen o harf aslındandır).
Mesela: ( وَسْوَسَ ): Vesvese verdi, ( َسَوَسَ): Manasız.

Efalenin hemzesinin gelmiş olduğu  manalar 7’dir:

1- Tadiyet: ( اَكْرَمْتَهَ )
2- Sayruret: ( اَمْشَالرَّجُلُ )
3- Vicdan: ( اَبْخَلْتُهُ )
4- Haynunet: ( اَحْصَرَ الزَّرْعُ )
5- İzalet: ( اَشْكَيْتُهُ )
6- Duhül: ( اَصْبَحَ الرَّجُلُ )
7- Kesret: ( اَلْبَنَ الرَّجُلُ )

İstefale’nin ( س ) ’inin gelmiş olduğu manalar 8’dir:

1- Taleb: ( اَسْتَغْفِرُاللهََ )
2- Sual: ( اِسْتَخْبَرَ )
3- Tehavvul: ( اِسْتَخَلَّ الْخَمْرُ )
4- İtikad: ( اِسْتَكْرَمْتُهُ )
5- Vicdan: ( اِسْتَجَدْتُ شَيْئاً )
6- Teslim: ( اِسْتَرْجَعَ الْقَوْمُ )
   
Hurufu med, hurufu zevaid, hurufu illet ve hurufu lin bunların hepsi birdir. Bunlarda ( و ى ا ) dir.

•   Kendisinde illet harflerinden hiçbir harf bulunmayan kelimeye sahih diye isim verilir. Mesela: ( خَرَجَ - نَصَرَ )
•   Eğer bu harflerden birisi kelimenin evvelinde bulunursa buna misal diye isim verilir. Mesela: ( وَعَدَ )
•   Eğer bu harflerden birisi kelimenin ortasında bulunursa buna ecvef diye isim verilir. Mesela: ( قَالَ )  ( قََوَلَ)
•   Eğer bu harflerden birisi kelimenin sonunda bulunursa buna nakıs diye isim verilir. Mesela: ( غَزَا )  ( غَزَوَ)

Kendisinde iki tane illet harfi bulunan kelimeye ise lefî diye isim verilir ki buda 2 kısımdır:

•   Eğer bu iki illet harfinin birisi aynel fiili mukabilinde diğeri ise lamel fiili mukabilinde bulunursa buna lefîf-i makrûn diye isim verilir. Mesela: ( طَوَى ) - ( رَوَى )
•   Eğer bu iki illet harfinden birisi fail fiili mukabilinde diğeri ise lamel fiili mukabilinde bulunursa buna ise lefîf-i mefrûk diye isim verilir. Mesela: ( وَقَى )

Kendisinde hemze bulunan kelimeye mehmüz diye isim verilir bu ise 3 kısımdır:

•   Eğer hemze kelimenin evvelinde bulunursa buna mehmüzel fa diye isim verilir. Mesela: ( اَخَزَ )
•   Eğer hemze kelimenin ortasında bulunursa buna ise mehmüzel ayn diye isim verilir. Mesela: ( سَئَلَ )
•   Eğer hemze kelimenin sonunda bulunursa buna ise mehmüzel lam diye isim verilir. Mesela: ( قَرَأَ )


   Mu’tellât – muza ‘af ve mehmûz bahsi
   
KAİDE 1:  Vav   ya müteharrik , makabli meftuh olsa vav  ya ► elife kalp olunur.
   
Mesela: ) َ قَالَ ) gibi. ( قَالَ  )  aslında (  قَوَلَ) idi. Vav harfi illet müteharrik  makabli meftuh  vav ►elife kalb olundu. (   قَالَ  ) oldu. ( bu kelime ecvefi vavî ‘dir.)

Mesela: (   كَالَ   ) gibi.  ) كَالَ  )  aslında (  كَيَلَ) ) idi. Ya harfi illet müteharrik  makabli meftuh  ya ►elife kalb olundu.  ( كَالَ  ) oldu.(bu kelime ecvefi yaî ‘dir.)

Nakıstan vav ve ya’nın elife kalb olunduğuna misâl : (  غََزَا  ) ve  (   رمَيَ   )
   ……………………………………..

Sen (  غََزَا    ) ve  (   رمَيَ   ) ‘ nın tesniyesinde (  غَزَوَا   ) ve (  رَمَيَا  ) dersin.Vav ve ya ► elife kalb olunmaz. ( vav ve ya ► elife kalb olunsa müfredine karışır.)
 

Vav ve ya cemi müenneste, muhatap ve muhatabada ve nefsi mütekellimde ► elife kalb olunmaz.Çünkü sakin olan vav ile ya elife kalb olunmaz.

Mesela: ( غَزَوْنَ   ) burada vav’ ın makabli meftuh, ancak kendisi sakin olduğundan ► elife kalbolunmaz.


Ancak vav ile ya’ nın harekelerinin makabline nakil olunması ile sükûnu gayri aslî olan mevzi’ ( yer ) müstesna.


Mesela: (  اَقَامَ   ) ve ( اَباَعَ ) gibi.
 
Bu misallerimizden ( اَقَامَ  )  aslında  ( اَقْوَمَ ) idi. Vav harfi illet müteharrik, makabli sahih sakin olan (  ق   ),Vav’ın harekesini ( 6. İğlal kaidesine göre ) makablindeki sahih sakin olan ( ق  )  verdik ( اَقَوْمَ  ) oldu.Vav sükûnu gayri aslî ile sakin aslen müteharrik , makabli meftuh vavı►elife kalb ettik (  اَقَامَ  ) oldu.

(  اَباَعَ  )’ nın iğlali  aynen ( اَقَامَ  )  gibidir.
………………………………………..
Sen  (  غََزَا  ) ve  ( رَميَ  )‘ nın Cemi’ müzekker gaibinde  ( غَزَوْا ) ve ( رَمَوْا  ) dersin. ( غَزَوْا ) ve     ( رَمَوْا  )in  aslı     (  غَزَوُوا   ) ve ( رَمَيُوا  )’dür. Vav ve ya müteharrik,makabilleri meftuh olduğu için vav ve ya ►elife kalb olundu.İki sakin ictima’ etti. İki sakinden biri elifi maklûbe ikincisi cemi’ vavı’dır.Elifi maklûbe hazf olundu. ( غَزَوْا ) ve ( رَمَوْا  ) kaldı.

Sen  Tesniye müennes gaibe’de  (غَزَتَا  ) ve ( رَمَتَا ) dersin. ( غَزَتَا  ) ve ( رَمَتَا )nın  aslı ( غَزَوَتَا  ) ve  ( رَمَيَتَا )’dır. Vav ve ya müteharrik, makabilleri meftuh olduğu için vav ve ya ►elife kalb olundu.Elif sakin, ( ت  )’de * sakin olduğu için elif hazf edildi.
* Çünkü ( ت  ) aslında sakin idi.( ت  ) tesniye elifi için harekelendi.(ت  )’nin harekesi arız ( sonradan)dır.Arız ise yok gibidir.

NOT : Müfret müennes gaibe’de  ) غَزَتْ ) ve ( رَمَتْ ) diye söylenir. ) غَزَتْ ) ve ( رَمَتْ )’in  aslı ( غَزَوَتْ ) ve        ( رَمَيَتْ )’dir. Vav ve ya müteharrik,makabilleri meftuh olduğu için vav ve ya ►elife kalb olundu.Elif sakin, ( ت )’de  sakin olduğu için elif hazf olundu.  ( غَزَتْ ) ve ( رَمَتْ ) kaldı.

Sen  Ecvef’ten Cemi’ müenneste  (قُلْنَ ) ve ( كِلْنَ ) dersin. (قُلْنَ ) ve ( كِلْنَ)in  aslı ) قَوَلْنَ  ) ve ( كَيَلْنَ   )’dir.Vav ve ya müteharrik,makabilleri meftuh olduğu için vav ve ya ►elife kalb olundu. Sonra elif sakin, lâm’da sakin olduğu için elifi maklûbe hazf edildi. ( قَلْنَ )  ve   ( كَلْنَ) kaldı.

Sonra zamme mahzuf (و  ) üzerine, kesre mahzuf (ي ) üzerine delâlet etmesi için  ( ق) ’ın fethası zammeye,         ( ك )’in fethası kesreye nakil olundu.Çünkü (و )vav zammeden,( ي )ye kesreden,( ا )elif fethadan meydana gelmiştir.

(قُلْنَ ) ve ( كِلْنَ )  oldu.


KAİDE 2: Ya ister sakin ,  ister fetha harekeli olsun ; makabli meksur olduğu zaman ya hali üzerine terk edilir.


 1.Misâl: (  خَشِيَ  ) gibi. Bu misalimizde ya meftuh harekeli , makabli meksur olduğu için  ya hali üzerine terk edilmiştir.

2.Misâl: (  خَشِيتَ ) gibi. Bu misalimizde ya sakin, makabli meksur olduğu için  ya hali üzerine terk edilmiştir.

   

KAİDE 3: Ya sakin , makabli mazmum olursa ye vav’a kalb olunur.( sahife 201 satır 5)

Mesela: ( أَيْسَرَ - يُوسِرُ ) gibi.

( يُوسِرُ  ) aslında ( يُيْسِرُ  ) idi. Ya sakin , makabli mazmum ye’yi vav’a kalb ettik. (يُوسِرُ ) oldu.



KAİDE 4: Vav sakin , makabli meksur olursa  vav ye’ye kalb olunur.

Sen  Ecvefi vavî ‘nin meçhulünde (قِيلَ )  dersin. (قِيلَ )  aslında (قُوِلَ ) idi. Vav’ın kesresinden evvel kaf ’ın zammesi ağır görüldü.( ق  ) sakin kılındı. Vav harfi illet müteharrik, makabli sahih sakin olan (  ق   ),Vav’ın harekesini  ( 6. İğlal kaidesine göre ) makablindeki sahih sakin olan ( ق )’ a verdik ( قِوْلَ ) oldu.Vav sakin ,makabli meksur (4. İğlal  kaidesine göre) vav’ı  ye’ye kalb ettik  (قِيلَ )  oldu.
   

   

KAİDE 5: Vav müteharrik olarak kelimenin ahirinde vaki’ olup, makabli meksur olduğu zaman vav ye’ye  kalb olunur.

Mesela: ( غَبِيَ ) gibi.  ( غَبِيَ )  aslında (غَِبوََ) idi. Vav müteharrik olarak kelimenin ahirinde vaki’ olup, makabli meksur olduğu için (5. İğlal  kaidesine göre)  vav’ı  ye’ye  kalb ettik ( غَبِيَ )  oldu.
Mesela:  (دَعاَ   ) ‘nın meçhulü (  دُعِيَ    )’de  ( غَبِيَ ) gibidir. (  دُعِىَ) ‘nin aslı (  دُعِوَ  )’dir.


Sen  Nakıs’ın meçhulünden Cemi’ müzekkerde  (غُزُوا ) dersin. (غُزُوا ) ‘nün  aslı ) غُزِيُوا) idi. Ya’nın zammesinden evvel ze’ nin kesresi ağır görüldü.(ز  ) sakin kılındı. Ya  harfi illet müteharrik, makabli sahih sakin olan ( ز ), Ya’nın harekesini  ( 6. İğlal kaidesine göre ) makablindeki sahih sakin olan ( ز )’ ye verdik.İki sakin içtima’ etti.Biri Ya’dan diğeri cemi’ vav’ından .Ye’yi hazf ettik. (غُزُوا ) kaldı.


KAİDE 6: Her bir vav ve yaki harekeli olup makabilleri sahih sakin harf olursa vav ve yanın harekeleri makablindeki sahih sakin harfe nakil olunur.

Mesela: ( يَقٌولُ – يَكِيلُ - يَخَافُ ) gibi.( يَقٌولُ – يَكِيلُ – يَخَافُ ) ‘nün asılları ( يَقْوُلُ – يَكْيِلُ - يَخْوَفُ ) idi.Bu misallerdeki vav ve Ye’ler müteharrik makabilleri sahih sakin harf olduğundan (6.İğlal kaidesine göre)  vav ve ye’nin harekeleri makabline nakil olundu. (يَقٌولُ  ve يَكِيلُ   ) oldu. Ancak ( يَخْوَفُ  ) kelimesinde  vavın harekesi makabline nakil olunduktan sonra vav sükunu gayri aslî ile sakin, aslen müteharrik, makabli meftuh  olmakla(1.İğlal kaidesine göre) vav elife  kalb olundu. ( يَخَافُ  )oldu.

KAİDE 7: Her bir vav ve yaki kelimenin ahirinde harekeli olarak vaki’ olup, makabilleri de harekeli olursa, vav ve ye  mensub olmadıkları müddetçe sakin kılınırlar.

 Mesela: ( يَغْزُو – يَرْمِى - يَخْشَى) gibi. ( يَغْزُو – يَرْمِى - يَخْشَى)’nin asılları ( يَغْزُوُ – يَرْمِىُ - يَخْشَىُ  ) idi. Vav ve ya kelimenin ahirinde harekeli olarak vaki’ olup , makabilleri de harekeli,vav ve ye’de mensup olmayıp zammede ağır geldiğinden  sakin kılındı. ( يَغْزُو  ve يَرْمِى   )oldu.Ancak ( يَخْشَى  ) kelimesinde Ye sakin kılındıktan sonra ye sükunu gayri asli ile sakin,aslen müteharrik , makabli meftuh olmakla ye elife kalb olundu.(  يَخْشَى) oldu.

Vav ve Ye mensup olduğunda harekelenir.(  - لَنْ يَرْمِىَ – لَنْ يَخْشَى  يَغْزُوَ لَنْ  ) gibi.

Sen (  يَغْزُو – يَرْمِى - يَخْشَى   ) tesniyesinde ( - يَخْشَيَانِ نِِِ يَغْزُوَانِ – يَرْمِيَا  ) dersin.
Sen (  يَغْزُو – يَرْمِى - يَخْشَى   ) Cem’i müzekkerinde (يَغْزُونَ – يَرمُونَ – يَخْشَوْنَ   ) dersin.

يَغْزُونَ) ( aslında ( يَغْزُوُونَ ) idi.Vav kelimenin ahirinde müteharrik ,makabli de müteharrik ,vav üzerine zamme ağır geldiğinden vavın harekesi hazif olundu.İki sakin içtima’ etti.Harfi illet olan vav ve Cemi’ vavından.Harfi illet vavı hazif ettik. يَغْزُونَ) ( oldu.

( يَرْمُونَ ) aslında  (  يَرْمِيُونَ  )  Ya kelimenin ahirinde müteharrik ,makabli de müteharrik ye üzerine zamme ağır geldiğinden ye’nin zammesi hazif olundu. İki sakin içtima’ etti.Ye’den ve Cemi’ vavından. Ye’yi hazif ettik. Cemi’ vavının binasının sıhhati için makablindeki mimi zammeledik. (  يَرْمُونَ  ) oldu.

(  يَخْشَوْنَ ) aslında ( يَخْشَيُونَ  ) idi. Ya kelimenin ahirinde müteharrik ,makabli de müteharrik ye üzerine zamme ağır geldiğinden ye’nin zammesi hazif olundu.Ye sükunu gayri asli ile sakin,aslen müteharrik makabli meftuh olmakla ye elife kalb olundu. İki sakin içtima’ etti.Eliften ve Cemi’ vavından.Elifi hazif ettik. (  يَخْشَوْنَ   ) oldu.
 
Sen Müfret müennes muhatabada  ( تَغْزِينَ ) dersin.
)    ( تَغْزِينَ aslında (  تَغْزُوِينَ ) idi. Vav’ın kesresinden evvel (  ز ) zammesi ağır geldiğinden (ز )sakin kılındı. Vav harfi illet müteharrik makabli sahih sakin ( ز ) , ( 6.İğlal kaidesine göre ) vavın harekesi makablindeki sahih sakine nakil olundu. İki sakin içtima’ etti.Harfi illet olan vav’ ve müfret müennes muhataba ye’sinden. Harfi illet olan vav hazif edildi.  تَغْزِين ) ( oldu.
( تَرْمِينَ  ) aslında ( تَرْمِييِنَ ) idi. ( تَخْشَيْنَ  ) aslında (  تَخْشَيِينَ  ) idi.

Sen Ecvef’ten olan ismi failde (  قَائِلٌ) ve (  كَائِلٌ) dersin. ( قَائِلٌ ) ve ( كَائِلٌ) mazî’de ( قَالَ)  ve ( كَالَ ) idi. Faül fiili ile aynül fiili ( نَصَرَ - نَاصِِرٌ   olduğu gibi.) arasına ismi fail için elif ziyade kılındı. ( قَا ا ل – كَا ا لَ  ) İki elif içtima’ etti.İki eliften biri ismi fail elifi diğeri aynel fiilinden kalb olunmuş eliftir.Aynel fiilinden kalb olunan elif hemzeye kalb olundu.İsmi fail sığasına uygun olması için hemzeyi kesreledik (  قَائِلٌ) ve ( كَائِلٌ   ) oldu.

Nakıstan olan ismi fail halet-i nasbında mensuptur.(  رَأَيْتُ غَازِيًا و رَامِيًا ) ismi failin sığası değiştirilmez.Sen halet-i raf’ı ve cerr’inde (  غَازٍ و رَامٍ    ) dersin.
( غَا زٍ ) ve (  رَامٍ  ) aslı ( غَازِىٌ ) ve ( رَامِىٌ ) idi.Zikrettiğimiz gibi ye sakin kılındı.İki sakin içtima’ etti.Biri ye’den diğeri tenvinden.Ye hazif olundu tenvin kaldı. ( غَا زٍ ) ve (  رَامٍ  ) oldu.

Eğer sen ( غَا زٍ ) ve (  رَامٍ  ) gibilerinin üzerine elif ve lam dahil edersen.Tenvin düşer.Ye sakin olduğu halde geriye döner. (  اَلْغاَزِى – اَلرَّا مِى )

Sen ecvefi vavî ‘nin ismi mef’ulünde ( مَقُولٌ ) dersin.Aslı ( مَقْوُولٌ ) idi. ( 6.iğlal kaidesi )

Sen Ecvefi Yaî’nin ismi mef’ulünde ( مَكِيلٌ ) dersin.Aslı (  مَكْيُولٌ )  idi.Ye harfi illet müteharrik makabli sahih sakin olan (ك ) (6.İğlal kaidesine teb’an ) Ye’nin harekesini makablindeki ( ك ) verdik.İki sakin İçtima’etti.Ye’den ve İsmi mef’ul vavından.Ye’ yi hazif ettik.Mahzuf ye üzerine delalet etmesi için (  ك  )’in zammesini kesreye tebdil ettik.Vav sakin makabli meksur ( 4.İğlal kaidesine teb’an) vavı ye’ye kalbettik.(2.İğlal kaidesine teb’an) ye’yi hali üzerine terk ettik.( مَكِيلٌ  ) oldu.

KAİDE 8: Birincisi sakin ikincisi harekeli oldukları halde iki vav bir araya geldikleri vakit birincisi ikincisine idgam edilir idgamdan bedel birde şedde verilir.

Mesela: ( مَغْزُوٌّ ) gibi. Bunun aslı ( مَغْزُووٌ )’dür. İki vav bir araya gelmiş 1.sakin, 2.harekeli birincisi ikincisine idgam edilir. İdgamdan bedel birde şedde verilir. ( مَغْزُوٌّ ) olur.

KAİDE 9: Bir kelimede birincisi sakin ikincisi harekeli olduğu halde vav ile ya içtimaa ettikleri zaman vav  yaya kalb olunur. Ve yâ’nın binası sahih olsun için birinci yanın makabli kesrelenir. Ve ya, yâ’da idgam edilir.

Mesela: ( مَرْمِىٌّ - مَخْشِىٌّ ) gibi bunların asılları ( مَرْمُوىٌ - مَخْشُوىٌ ) ‘dür. Bu her iki misalde de birincisi sakin ikincisi harekeli oldukları halde vav ile ya bir arada bulunmuşlar vavı yaya kalbederiz ve yayı yaya idgam ederiz ve yanın binası sahih olsun için birinci yanın makablini kesreleriz ( مَرْمِىٌّ - مَخْشِىٌّ ) olur.
MUHTELİF MESELELER


Misal fiil ile alakalı hususlar: Misal fiilin faal fiili vav olduğu zaman muzari, emir ve nehi’de şu 3 babdan vav düşer.

     2. bab ( وَعَدَ - يَعِدُ ) gibi bunun emri hazırı ( عِدْ )’dır.
     3. bab ( وَهَبَ - يَهِبُ ) gibi bunun emri hazırı ( هَبْ )’ dır.
     4. bab ( وَرَثَ - يَرِثٌ ) gibi bunun emri hazırı   ( رِثْ )’ dır.


Lefifi makrun ile alakalı hususlar: Lefifi makrunun aynel fiilinin hükmü sahih fiilin hükmü gibidir. Yani kendisinde hiçbir değişiklik yapılmaz. Misal ( رَوَى )gibi. Lamel fiilinin hükmü ise nakısın lamel fiilinin hükmü gibidir. Yani lamel fiili ya olup makabli fetha olduğu zaman ya elife kalbolunur. Misal ( طَوَى ) gibi.


Lefifi  mefruk ile alakalı hususlar: Lefif-i mefrukun fail  fiilinin hükmü misal fiilin hükmü gibidir. Yani fail fiili vav olduğu zaman muzaride , emirde ve nehide  yukarıda söylemiş olduğumuz bablardan birisinden olur ise o zaman düşer.

İdgamlar ile alakalı hususlar: Bir cinsten  olan iki harften birincisi sakin ikincisi harekeli olursa veya her ikiside harekeli olursa idgam lazımdır. (vacibdir) mesela ( مَدَّ - فَرَّ ) gibi asılları ( مَدَدَ - فَرَرَ )’dür.
   
Bir cinsten olan iki harften  birincisi harekeli ikincisi sakin olursa izhar lazımdır. Yani idgam   mümtenidir. ( مَدَدْنَ ) gibi.

Bir cinsten  olan iki harf sakin olarak kelimede vaki olsa ikincisi harekelenir ve ikincisi       birincisine idgam edilir. Bu ise idgam caizdir. ( لَمْ يَُمُدَّ ) gibi aslında ( لَمْ يَمْدُدْ ) idi. Dalın harekesi bir önceki harf olan mime nakil olundu. Bir cinsten iki sakin içtima etti. İkinci dalı ister fethe ister kesre ister zamme ile harekeleyebiliriz. Birincisi sakin ikincisi harekeli olmakla idgam vacip  konumuna düşer ve bizde idgam  yaparız ( لَمْ يَُمُدَّ ) olur.


Muzaaf   fiillerin emri hazırlarındaki vecihler ile alaklı hususlar:
     
    1. ve 5. bablarda 4 vecih caizdir.  ( مُدَّ – مُدِّ – مُدُّ – اُمْدُدْ  )   
    2. ve 6. bablarda 3 vecih caizdir.  ( فِرَّ – فِرِّ- اِفْرِرْ )
    3. ve 4. bablarda 3 vecih caizdir.  ( عَضَّ – عَضِّ - أِعْضَضْ )

Mehmüze müteallik  meseleler:

Eğer hemze sakin olup makabli harekeli olursa hali üzerine terk etmekte caizdir. Kalbetmekte caizdir. Eğer hemzenin makabli meftuh olursa elife, meksur olursa ye’ye, mazmum olursa vav’a, kalbolunur.  ( يَاكُلْ – يُومِنْ - اِيذَنْ )

Eğer hemze harekeli olup makablide harekeli olursa sahih gibidir değişmez  ( قَرَأَ ) gibi.

Eğer hemze harekeli olup makabli sakin olursa hali üzerine terk etmekte caizdir hemzenin harekesini makabline nakletmekte caizdir. ( وَسَلِ القَرْ يَةَ ) gibi. Aslında ( وَاسْئَلِ الْقَرْ يَةَ   ) idi.  Hemzenin harekesi makablindeki sine naklolunur iki sakin içtima eder biri hemze biri lam hemzeyi hazf ederiz ( وَسَلِ الْقَرْ يَةَ ) kalır.

( اَخَزَ – أَمَرَ - اَكَلَ ) kelimelerinin emri hazırlarının geliş şekilleri:
   
( اُئْخُزْ – اُئْمُرْ - اُئْكُلْ )  olarak gelmesi lazımdır. Ancak Arap  kelamında bu üç kelime çok kullanıldığından dolayı kıyasa muhalif olarak ( خُزْ – مُرْ - كُلْ ) olarak gelir.


( عَوِرَ – اِعْتَوَرَ - اِسْتَوىَ ) kelimelerinde niçin iğlal yapılmaz?
     
( عَوِرَ ) kelimesindeki aynın fethası ( اِعوَرَّ )’deki aynın sükunu hükmünde olduğundan iğlal yapılmaz.
   
( اِعتَوَرَ ) kelimesindeki te’nin fethasının hükmü ( تَعَاوَرَ )’deki elifin sükunu hükmünde olduğundan iğlal yapılmaz.
   
( اِسْتَوَى )  kelimesinde iğlal yaptığımız takdirde binası bozulup, fiil olmaktan çıkacağından dolayı bu kelimede de iğlal yapılmaz. 




Çevrimdışı h.kök

  • Yeni üye
  • *
  • İleti: 4
Ynt: Maksut- Özet
« Yanıtla #1 : 03 Haziran 2013, 19:20:26 »
Allah Razı ve Memnun Olsun

Çevrimdışı MollaHasan

  • Yeni üye
  • *
  • İleti: 5
  • Sadakat Forum "Seviyeli İslami Forumunuz.."
Ynt: Maksut- Özet
« Yanıtla #2 : 07 Temmuz 2014, 05:42:49 »
Çok başarılı buldum Allah hizmetinizi kabul etsin. Acaba izzi ve onun bir nevi şerhi olan sa'deddin için de yapabilir misiniz bunu? Yapabilirseniz çok dua ederim:) Allah ilminizi artırsın...
« Son Düzenleme: 07 Temmuz 2014, 06:05:45 Gönderen: MollaHasan »

Çevrimdışı turk_ay

  • aktif okur
  • **
  • İleti: 194
    • Yavuz Sultan Selim (Hadim-ül Haremeyn)
Ynt: Maksut- Özet
« Yanıtla #3 : 27 Ekim 2017, 10:23:48 »
pdf ya da word olarak kaydetme şansınız yok mu ? Tarifler vs ters çıkıyor çok uzun bir iş oluyor kopyala yapıştır yapınca
Her açan senin gülün, hergünse benim günüm
Gözyaşı insan külüyse, her yakan insan sözü
Kıvılcım sözün özüyse, ayrılık yakar gözü
Tek gören gönül gözüyse, kelamım gönül sözüm

Yavuz Sultan Selim (Hadim-ül Haremeyn)

Sumiyata

  • Ziyaretçi
Ynt: Maksut- Özet
« Yanıtla #4 : 09 Temmuz 2018, 14:26:34 »
We think your data is good information to help us make it even better.