SADAKAT MEDRESESİ > OSMANLICA DERSLERİ
Ebced Hesâbı: Tarih Düşürme
ıssızada:
Ebced Hesâbı
“Ebced”, eski Sâmî alfabesi sırasına göre düzenlenmiş hurûf-ı hecâiyyeden
farklı olarak hurûf-ı ebcediyye = ebced harfleri diye isimlendirilen, alfabe
harflerini sekiz ayrı gruba ayırıp ve her grubu bir kelime gibi telaffuz etmek
suretiyle meydana getirilen kelimelerin ilkidir. Bu kelimeler şunlardır:
Ebced ( ابجد ), hevvez ( ىوز ), huttî ( حطى ), kelemen ( كلمن ), se‟fas ( سعفص ), kareşet
قرشت) ), sehhaz ( ثخذ ), dazığ ( ضظغ ). Bunlardan “ebced”, bu sekiz kelimeden
ilki olduğu gibi, bu alfabenin de adı olmuştur. Bu kelimeler bizim için anlamları ve menşeinden çok kültür tarihimizdeki
yeri bakımından önemlidir. Bu kelimeleri oluşturan Arap alfabesi harflerinin
her birinin sırasıyla birer rakam değeri vardır. Arap alfabesindeki harflerin
tamamını içine alan bu kelimelerdeki harflerin bir kısmından oluşmuş bir
kelime veya kelime grubunu teşkîl eden harflerin rakam değerleri alt alta
toplanarak bir sayıya ulaĢılır. Bu kelime veya kelime grubu, meselâ bir tarihi
belirtmek için söylenmiĢse ortaya çıkan sayı o tarihi verir. İşte bu işleme
“ebced hesâbı” denir.
ıssızada:
Söz konusu sekiz kelimeyi oluşturan harflerin rakam değerleri birden ona
kadar birer birer, ondan yüze kadar onan onar, yüzden bine kadar yüzer yüzer
olmak üzere sıralanır. Bu değerler şöyledir:
ابجد
1 = ا
2 = ب
3 =ج
4 = د
ىوز
5 = ى
6 = ك
7 = ز
حطى
8 = ح
9 = ط
10 = ل
كلمن
20 = ؾ
30 = ؿ
40 =
50 = ف
سعفص
60 = س
70 =ع
80 = ؼ
90 = ص
قرشت
100 =ؽ
200 = ر
300 =ش
400 =ت
ثخذ
500 =ث
600 =خ
700 =ذ
ضظغ
800 =ض
900 = ظ
1000 =غ
Farsça ve Türkçedeki bazı sesleri göstermek için alfabeye ilave edilen
harflerin ayrı bir rakam değeri yoktur. Bunlar Arapçadaki, şekil itibariyle
benzeri olan harflerin değerinde kabul edilir:
ıssızada:
Harflerin bu rakam değerleri, meselâ borcun rakamla değil, harfle yazılarak
ifadesi için günlük ihtiyaçları karşılamak için kullanıldığı gibi; bu değerler
dolayısıyla “Allah” ( الله ) lafzındaki harflerin rakamsal toplamlarının 66 olması
5 :ھ + 30 :ؿ + 30 :ؿ + 1 :ا ) = 66) dolayısıyla, “işi altmış altıya bağlamak”
sözünde olduğu gibi isme işâret etmek için de kullanılmıştır. Ayrıca, Allah
lafzı ile “hilâl” ( ىلاؿ ) ve “lâle” ( لالو ) kelimelerindeki harflerin rakamsal
değerlerinin toplamının aynı olması dolayısıyla hilâl ve lâle sembolleri
Allah’ı ifade etmek üzere kullanılmış ve anlaşılmıştır.
ıssızada:
Tarih Düşürme
Ebced alfabesine göre her harfin bir sayı değerinin olması dolayısıyla, bir
olayın tarihini belirtmek üzere, harflerin sayı değerleri toplandığında
gerçekleştiği tarihi verecek şekilde bir söz söylenmek suretiyle o olayın tarihi
belirtilmiş olur. Bu söz bir kelime olabileceği gibi birden fazla kelimeden
oluşan anlamlı bir cümle, bir mısra, hatta bir beyit de olabilir. Buna “tarih
söyleme” veya “tarih düşürme” denir.
Bu tarih söyleme veya düşürmenin tam olarak ne zaman ve nasıl başladığına
dair kesin bir bilgi olmamakla beraber, meşhur iran şairlerinden Hâfız-ı
şîrâzî’nin doğumu için söylenmiş “Hak-i musallâ” ( خاؾ مصلى ) sözünün ilk
söylenen tarih olduğu kabul edilir. Bu sözün harflerinin rakamsal toplamı (
10 :ل + 30 :ؿ + 90 :ص + 40 : + 20 :ؾ + 1 :ا + 600 :خ ) 691’dir. Bu da Hâfız’ın hicri olarak doğum tarihine işaret eder.
ıssızada:
Belli olayların vukû bulduğu tarihleri göstermek üzere uygun düşen bazı
meşhur sözler vardır. Bunların bir kısmını şöyle sıralayabiliriz:
عبرت) ): İbret = 400 - ت + 200 - ر + 2 - ب + 70 - ع = 672. Mevlânâ
Celâleddîn-i Rûmî’nin vefatı.
ارتحال الجنان) ): İrtihâlü‟l-cenân = 1 - ا + 8 - ح + 400 - ت + 200 - ر + 1 - ا
50 - ف + 1 - ا + 50 - ف + 3 - ج + 30 - ؿ + 1 - ا + 30 - + = 775. Nasreddin
Hoca’nın vefatı.
خراب) ): Harâb = 2 - ب + 1 - ا + 200 - ر + 600 - خ = 803. Sivas’ın Timur
tarafından tahrîbi.
ارتحال الانسان) ): İrtihâlü‟l-insân = 1 - ف + - 1 - ا + 8 - ح + 400 - ت + 200 +
1 - ا + 30 - ؿ + 1 - ا + 30 - ؿ + - 50 - ف + 1 - ا + 60 - س + 50 = 833. Hacı
Bayram-ı Velî’nin vefatı.
عاشق يونس امره) ): Âşık Yûnus Emre = - ل + 100 - ؽ + 300 - ش + 1 - ا + 70 - ع
5 - ق + 200 - ر + 40 - + 1 - ا + 60 - س + 50 - ف + 6 - ك + 10 = 843. Yunus
Emre’nin vefatı.
بنيان محمد خان) ): Bünyânu Muhammed Hân = ا + 10 - ل + 50 - ف + 2 - ب
- 50 - ف + 1 - ا + 600 - خ + 4 - د + 40 - + 8 - ح + 40 - + 50 - ف + 1 =
856. Rumeli Hisarı’nın inşası.
بلدة طيبة) ): Beldetün tayyibetün = ط + 400 - ت )ة( + 4 - د + 30 - ؿ + 2 - ب
- 10 - ل + 9 =857. istanbul’un fethi.
ومن دخلو كان آمنا) ): Ve men dehalehû kâne âminâ = 50 - ف + 40 - + 6 - ك
40 - ف + 1- ا + 50 - ف + 1- ا + 20 - ؾ + 5 - ق + 30 - ؿ + 600 - خ + 4 - د +
1 - ا + 50 - ف + = 898. Molla Câmî’nin vefâtı.
فاتح ممالك العرب) ): Fâtihu memâliki‟l-Arab = ح + 400 - ت + 1 - ا + 80 - ؼ
- ر + 70 -ع + 30 - ؿ + 1 - ا + 20 - ؾ + 30 - ؿ + 1 - ا + 40 - + 40 - + 8
- 2 - ب + 200 = 923. Mısır’ın Yavuz Sultan Selim tarafından fethi.
Navigasyon
[0] Mesajlar
[#] Sonraki Sayfa
Tam sürüme git