Mezar taşları üzerine kazılmış edebi değeri yüksek o kadar çok şey var ki. Bunların hepsini şu gün, gerek derleme zorluğu, gerekse bu kısa kitap satırlarına sığmayacağı sebebiyle yazmamız mümkün değildir. Ayet, hadis, vecize, atasözü, nesir, şiir, temenni v.s. gibi bir çok şey mezar taşlarının dili olmuştur.
Mezarlıkları gezen bir garip adam, taşların üzerinde şu yazıları okumuş. "Yirmi sene yaşadı öldü. Diğerinde, on sene yaşadı öldü. Bir başkasında ise, dört sene yaşadı yaşadı öldü." Sormuş mezarcıya: "Doğum, ölüm tarihlerinden bu şahısların daha uzun yaşadıkları anlaşılıyor, niçin böyle yazmışlar?" Mezarcı da: "O kişiler ömürleri boyunca toplam o kadar güzel günler yaşamışlar" cevabını vermiş. O zaman zavallı adam: "Öyle ise benim mezar taşıma doğdu, öldü" yazsınlar demiş.
Dileriz ki Allah kimseyi doğup ölenlerden etmesin. Ölümün tabii karşılandığı toplumumuzda, özellikle gençlerin ölümleri, insanımızı son derece duygulandırmış, onlar için ağıtlar yakmış, türküler söylemiş, mezar taşlarına şiirler yazılmıştır.
Bakmayın çeşm-i basiretle şehzadem taşına
Bilmez ol, halin ta gelmeyince başına
Otuz iki yaşında cam-ı mevti nüş edip
Merhume olup doymayan genç yaşına Emine
Hanım ruhuçün kim okur bir fatiha Dar-ı
Cennet"e giye, ol, Tac-ı zerrin başına
II. Beyazıt"ın torunu Şehzade Osman"ın Amasya Beyazıt Camii avlusunda mezar taşı üzerinde de şunlar yazmakta.
Dün ki bu Şehzade"ye yastığıdı berk-i gül
Bister ü bilin ana oldu bugün hak-i siye
Varşova"da bir Türk mezar taşında ise şunlar yazılı imiş (Sayın Muammer Ülker"den naklen)
Bir sonbahar gülüsün
Sevilen bir ölüsün
Kara toprakta değil
Gönlümde gömülüsün
Ah mine"l-mevt
Bu sade tenha mezarda yatan cism-i nazenin
Göz, bakmaya kıyamaz idi hüsn-ü anına
Soldurdu ah mevt anı pek nevcivan iken Allah
layık görmedi aldı yanına
Kafkasyalı Abdullah Efendi"nin
kerimesi Hatice Hanım"ın
ruhuna rızaen li"IIahi
Taala el-Fatiha
Sene 1297.19. Zilkade
yine mezar taşlarımız, cemiyet yapımızın değişik yönlerini yansıtması bakımından dikkate değer. Mesela, Merkez Efen¬di Kabristanı"nda bulunan şu mezar taşı yazısı ne kadar hoştur değil mi?
EI-Baki
Merhum ve mağfurun leh
ila Rahmeti Rabbihi"l-gafür.
Karı dırdırından
vefat eden Es-seyyid
Halil Ağa"nın ruhuna Fatiha.
sene 1260
Mezar Taşlarında Hüve’l-Bâkî
