Doğumu ve Yetişmesi:
İsmi: Hasan b. Yesar’dır. Yesar, büyük sahabe Zeyd b. Sabit (r.a)’in efendisi idi. Annesi Hıyra, Resulüllah (s.a.v)’ın eşi Ümmü Seleme’nin hanımefendisi idi.
Hasan, hicri 30 yılında Medine’de doğdu ve Resulüllah (s.a.v)’ın hanımlarının özellikle Ümmü Seleme (r.ah)’nin evinde yetişti. Ümmü Seleme, Arap kadınları içinde en olgun akıllı, faziletli ve hikmetli bir hanım idi. Aynı zamanda Resulüllah (s.a.v)’ın hanımları içinde en fazla ilme sahip olan ve Resulüllah’tan en fazla hadis rivayet eden hanımı idi. Cahiliyet döneminde yazı yazabilen nadir kadınlardan biri idi.
Hasan, Resulüllah (s.a.v)’ın hanımlarından Ümmü Seleme (r.ah)’nin süt çocuğu olma şerefine nail olmuştur. Hasan’ın annesi bazı ihtiyaçlarını gidermek için dışarı çıktığında henüz anne sütü ile beslenen Hasan açlıktan ağlıyordu. Ümmü Seleme Hasan’ı evine alarak emziriyor ve annesi dönünceye kadar oyalıyordu. Ümmü Seleme, Hasan’ı çok sevdiğinden Allah’ın kudreti ile sütü geliyor ve küçük çocuğu emzirerek ağlamasını susturuyordu.
Hasan, çocukluğunda müminlerin annelerinin evlerinde dolaşıyor ve buralardaki temiz havadan ahlâk, din, edep ve ilim alıyordu.
İlim Tahsili:
Hasan, Resulüllah (s.a.v)’ın Mescidi’nde Osman b. Affan, Abdullah b. Abbas, Ali b. Ebu Talib, Ebu Musa Eş’ari, Enes b. Malik, Cabir b. Abdullah ve Abdullah b. Ömer gibi sahabenin önde gelen şahsiyetlerinden ders aldı.
Hasan, 14 yaşında ailesi ile Basra’ya gitti ve oraya yerleşti. Basra, o dönemde bir ilim merkezi idi. Büyük mescidi, ileri gelen sahabeler ile dolup taşıyordu. Hasan özellikle Abdullah b. Abbas’dan tefsir, hadis ve kıraat dersleri aldı.
Hasan, Abdullah b. Abbas’dan başka sahabelerden de fıkıh, dil ve edebiyat dersleri alarak zamanının en âlim zatı oldu.
Etrafını insanlar sardı, şöhreti yayıldı ve insanlar tarafından çok sevilen bir yüce zat oldu.
Âlimlerin Övgüsü:
Halid b. Saffan: Gizlisi açık gibi, sözü fiili gibi olan bir şahsiyetti. Bir iyilik emrettiğinde insanlar hemen onu uygularlar, kötülükten sakındırdığında da onu terk ederlerdi. Hiçbir kimseye muhtaç olmadığını ve insanların malında gözü olmadığını gördüm. Fakat insanların ona muhtaç olduğunu ve ondan talepte bulunduklarını gördüm.
Mesleme b. Abdülmelik: Hasan Basri gibi birisi bulunan bir kavim nasıl sapıtır?
Yöneticilere Nasihati:
Hasan Basri, doğru gördüğü şeylerde yöneticilere nasihat vermeyi de terk etmiyordu. Bir defasında Ömer b. Hübeyra, Halife Yezid b. Abdülmelik’in emirleri hakkında tavsiyede bulunmasını istedi. Hasan Basri: Ey İbn Hübeyra! Yezid’in emirlerinde Allah’tan kork Allah’ın emirlerinde Yezid’den korkma. Allah’ın seni Yezid’e karşı koruyacağını ve Yezid’in seni Allah’a karşı koruyamayacağını da unutma. Ey İbn Hübeyra! Allah senin başına Allah’a isyan etmeyen şiddetli bir kral getirir ve seni bu koltuğundan indirir. Bu geniş sarayından daracık kabrine gönderir ve orada Yezid’i bulamazsın. Orada sadece Yezid’in Rabbine muhalefet ettiğin amelini bulursun. Ey İbn Hübeyra! Eğer sen Allah’a itaat edersen O seni dünya ve ahirette Yezid b. Abdülmelik’in zulmünden korur. Fakat Yezid ile olup Allah’a isyan edersen seni ona bırakır. Ey İbn Hübeyra! Allah’a isyan olduğunda yaratığa itaat olmayacağını aklından çıkarma. İbn Hübeyra ağladı ve gözlerinin yaşı sakalını ıslattı.
Sohbeti:
Hasan Basri’nin vaazları kalpleri sarsar, gafilleri uyarır ve işitenleri ağlatırdı. Vaazlarından bir kesinti şöyledir: Dünya ile ahiret doğu ile batıya benzer. Birisi yaklaştıkça diğeri uzaklaşır. Dünya, başı sıkıntı sonu yokluk olan bir evdir. Helal olanının hesabı, haram olanının cezası vardır. Ondaki varlığa sahip olan gurura düşer, ondaki varlığa muhtaç olan da üzülür.
Vefatı:
Hasan Basri, h.110 yılında vefat etti ve Basra halkının tümü recep ayının ilk cuma günü cenaze namazını kılmak için toplandılar.
