Sadakat islami Forum

SADAKAT MEDRESESİ => İLMİ SARF MÜZAKERELERİ => Konuyu başlatan: taha-vi - 18 Ekim 2010, 09:54:59

Başlık: dakik kaideler
Gönderen: taha-vi - 18 Ekim 2010, 09:54:59
                                                    مهمة فواءد بعض
1)   Evvelinde hemze-i  vasıl bulunan  isimlere lam-ı tarif bitiştiği zaman hemze-i valsın sukutu kaidedir. Lamı tarifin sakin olan lamıda
بالكسر حرك حرك إذا الساكن kaidesince kesrelenir. الاسم  الاستفعال gibi bu kaidenin 2 istisnası vardır
a)  من harfi cerri geçiş anında fetha ile harekelenir.
b) cemi vavları ve cemi zamirleri (هم  دعوا) geçiş anında zamme ile harekelenir. القوم دعوا  gibi.
2) Bir meslek ve sanat sahibini ifade eden فعال وفاعل vezinleri sıyağı nisbiyyedir. Mübalağa ismi fail veya ismi fail değillerdir.
الزجاج : camcı  الخصاف:ayakkabıcı  البقال:manav
الخياط:terzi القفال:  çilingirci   التامر :hurmacı اللابن:ayrancı gibi.
3) masadiri mec’ule veya ca’li nedir: حجر شجر انسان ismi camitlerin
فاعل , مفعول, أفضل, أكمل, أسود, أسلم, أحمر gibi sıfatların ahirine kendisine  ت muttasıl müşedded ي getirmekle yapılan mastarlardır.
أكملية, أفضلية, شجرية, أسلمية, إنسانية, رجلية, حجرية
Gibi. Mastarlarda bu kaide cereyan etmez. فاعلية, مفعولية, إضافة gibi
4)KALB-I MEKANİ nedir:Kelimede harflerin yerini değiştirmektir.Evveldeki harfi ahire,ahirdeki harfi evvele veya ortaya almaktır.kalbi mekani semaidir.mesela: آبار (بئر )kelimesinin cemisidir. أرآء (رأى)kelimesinin cemisidir.Kuran-ı kerimde kalb-ı mekani vardır.
5)Atıfsız ve lafzan taaddüdü fail caiz değildir. İbarede 2.fail zan edilen kelimeler bedele mahmuldür. Mesela: وصموا عمواثم
ظلمواالذينالنجووأسروا gibi.
6) Fili muzarinin 7 sığasına (4 tesniye,2 cemi müzekker,1 müfret müennes muhataba) te’kid nunları dâhil olduğu zaman cazım veya nasıb dahil olmuş gibi bu sığalardan i’rab nunu sakıt olur. Cemi vavların ma kablileri mazmum olduğu zaman واو lar muhataba يا sının mekabli kesre olduğu zaman يا lar sukut eder. ليقولن, لتسئلن, لتقولن,gibi
Vavların me kabli zamme olmayıp fetha olursa muhataba yasının me kabli kesre olmayıp fetha olursa,cemi vavları zamme ile,muhataba يا sı ise kesre ile harekelenir. لتبلون, ترين إما gibi.
7)ELFAZ-I MENHUTE nedir.İki lafızdan naht (yontma ve tıraşlama suretiyle yapılan lafızlardır.Bu kelimeler فعلل babındandır.
Mesela: بسملة: الله بسم قال اى حمدلة: لله الحمد قال
    صلولة: سلم و عليه الله صلى قال حسبلة: الله حسبنا قال
حوقلة: قوة ولا لاحول
8)Alemeyn beyninde vaki olan ابن kelimesinin hemzesi hem telaffuzdan hem de hattan hazf edilir.Bu kaideden  مريم إبن عسى ve الله إبن عزير اليهود وقالت nazmı celilleri müstesnadır.
9) Müzekker ile müennes içtima ettiği zaman itibar evveledir. جاء زيد وهند
 زيد وهند جاءت gibi طلحة, حمزة, معاوية:gibi kendilerinde tai tenis bulunan müzekker isimler ibarede müzekker muamelesi görür. معاوية قال gibi. Te’nisi lâfzî sadece gayrı munsarıflığa sebebdir.
10) 3 den 10’a kadar olan esma-i adedin te’nis ve tezkiri ma’dudlerin müfretlerine tabidir. Müfretler müzekker ise ismi adetler müzekker müennes ise müennes olur. رجال ثلاثة  نسوة ثلاث gibi.
11) hemze-i vasıl ile hemze-i istifham içtima ederse hemze-i vasıl hazf olunur. اطلع أفترى أتخذتم gibi. Kelimede 2 tane hemze içtima edip evvel harekeli sani sakin saniyi me kablinin cinsinden kılmak vaciptir. آمن إيمانا gibi.
12)Fili taaccübü evvelden sonra gelen isimler marife mensuptur. زيدا أحسن ما            النار على أصبرهم فما أكفره ما
Fili taaccübü sani fili taaccübü sani üzerine atfolunduğu zaman ma’tuftan car ve mecrur hazf olunur.     أسمع و  به أبصر      .  أبصر و      بهم أسمع        Kur’an-ı kerimde 2 fili taaccübü evvel 2 fili taaccübü sani vardır. Sülasinin beşinci babında  fili mazi manasına olan esma-i efalde taaccüp manası vardır.
13)İdğam yapıldığı zaman kelimenin manası değişecek veya ilhak batıl olacaksa vacibde olsa İdğam yapılmaz.    سبب جلبب
سبب: sebep olmak    سب : sövmek.  جلبب: gömlek giymek
Muzaaf olan fili mazilerin ( hangi babdan olursa olsun) 9 sığasında ( cemi müennes gaibe ve aşağısında ) İdğam mümteni’  diğer beş sığasında ise vaciptir.Evvelinde cazım olmayan Muzaaf muzarilerin sadece 2 cemi müennesinde mümteni’ diğer sığalarda ise vaciptir.Evvelinde cazım bulunan Muzaaf muzarinin 2 cemi müennesinde İdğam mümteni’ , beş müfrette  ( müfret müzekker gaip ve muhatap, müfret müennes ğaibe ve muhataba,2 mütekellimde) idğam caiz diğerlerinde vaciptir. Mütecaniseyn  beyni  fasıl  olduğu zaman  idğam mümteni’dir.
14) Harfi cer olan  لام mütekellim vahde zamirinin gayrı zamirlerin evvelinde meftuhtur.  له لك لنا  mütekellim  يا sı evvelinde bizzarure meksurdur. لى
İsmi zahir evvelinde meksurdur. لزيد  لكتاب Müsteğasun minh evvelinde meftuhtur.    لعمرو لزيديا 
15) Bazı kere muzafun ileyh hazf olunur. Ondan ıvaz olarak muzaf lamı tarifli getirilir. لشريف المكتوب وصل  gibi ki  مكتوبكم  demektir.
Mahzuf olan muzafun ileyhin misline muzaf olan kelime, muzafa atıf olunduğu zaman muzafun ileyh hazf ve muzaf, muzafun ileyh hazf olunmamış gibi hali üzere kalır.
16)Mastarlar i’lalde fiile tabidirler. Fiillerde i’lal olunursa mastarda da i’lal olunur. قياما قام  fiilde i’lal olmazsa mastarda da olmaz. قواما قاوم
Nakıstan gelen  تفعل و تفاعل baplarının mastarlarında  يا  nın binası sahih olsun için me kabli kesrelenir. تعديا تعاليا gibi. Bu mastarların raf’ı ve cerri takdiri nasbı lafzidir.
17) Nakıs olan fili muzarinin lamel fiilinin me kabli ya mazmumdur. يغزو gibi ya meksurdur. يرمى  يهدى gibi ya meftuhtur يخشى  gibi.
Her üç halde lamel fiilleri –hangi baptan olursa olsun- evveline cazım dahil olmamış ise 11 sığasında ( 4 tesniyeler 2 cemi müennesler 3 müfret 2 mütekellim) sabittir.3 sığasında (2 cemi müzekker 1 müfret müennes muhataba) mutlak mahzuftur. Evveline cazım dahil olmuş ise 3 müfret ile 2 mütekellimde mahzuftur.

18) بين و بينما  harfleri Hurufi iptidadırlar. Cümleyi ismiyye üzerine dahil olurlar. Kendilerini ekseriyetle  إذ lafzı takip eder ve lisanımızdaki (iken ) manasını ifade eder. البردأخذه إذ  المطر من فار  هو بينما
إذا Müfaca cümle-i ismiyye üzerine dahil olur ve tenvinsizdir = birde baktım ki veya birde ne göreyim= manasını ifade eder. Bazı kere haberi hazf olunur. خامدون فإذاهم gibi.
19)Zamme vav fetha elif kesre ya üzerine delalet ettiği için me kabli mazmum olduğu zaman vav, meftuh olduğu zaman elif, meksur olduğu zaman ya hazf edilebilir. Ancak bu kıyasi değildir. Semaidir
        المهتد فهو  الجمعان   تراء   الداع  يدع يوم    gibi.
Kelimede rabi’ ve hamis  veya sadis vaki’ olan vavlar me kablileri meftuh olduğu ( mazmum olmadığı) zaman evvela يا ya sonra ألف’e kalp olunur. أعطى إعتدى gibi.
20) ما ‘i istifhamiyye üzerine harfi cer dahil olduğu zaman الف düşer. بم لم فيم كيم gibi.   م إلي  م حتى (mektubatta çok geçer)
Bu  ما dan sonra الذى  manasına olan ذا gelirse sakıt olan elif avdet eder.
 ذا لما gibi.
NOT: من , ما mevsulenin lafzına itibar ile bunlara raci’ zamirler müfret, manalarına itibar ile de cemi olabilirler.
    بمؤمنين  هم وما الاخر   باليوم و  بلله آمنا يقول من الناس من و
Ayeti kerimesinde olduğu gibi.
21) Nasb alel ihtisas nedir? Zamire isnad olunan bir hükmü ondan sonra mezkur olan bir ismi zahire kasr etmektir. O ismi zahir أخص   veya أعنى  fiillerinin taktiriyle mef’ulu bih olmakla mensuptur.
 آلمؤمنين  أنتم veya  صدقة تركناه ما و  نورث لا  الانبياء معاشر نحن
22) لاتne edatıdır. ليس ‘ ye müşabih bir edattır. Aslı  لا dır. ت  kendisine zaittir. Ancak bunun ماولا dan farkı لاتnin her 2 cüz’ü zarf olur ve ekseriyyetle ismi mahzüf olur.
 مندم وقت ولات:(pişmanlık vakti değildir.) مندم وقت ولاوقت takdirindedir.
مناص حين ولات(zaman kurtuluş zamanı değildir) مناص حين ولاحين demektir.
23)Nunu muhaffefenin me kabli meftuh olduğu zaman elife kalbi caizdir ve tenvine kalbi caizdir. Filhakika tenvin değildir.
Sure-i Yusuf’taki ليكونا  ve sure-i alaktaki