Sadakat islami Forum

SADAKAT MEDRESESİ => OSMANLICA DERSLERİ => Konuyu başlatan: ıssızada - 23 Aralık 2011, 16:39:57

Başlık: Ebced Hesâbı: Tarih Düşürme
Gönderen: ıssızada - 23 Aralık 2011, 16:39:57
Ebced Hesâbı
“Ebced”, eski Sâmî alfabesi sırasına göre düzenlenmiş hurûf-ı hecâiyyeden
farklı olarak hurûf-ı ebcediyye = ebced harfleri diye isimlendirilen, alfabe
harflerini sekiz ayrı gruba ayırıp ve her grubu bir kelime gibi telaffuz etmek
suretiyle meydana getirilen kelimelerin ilkidir. Bu kelimeler şunlardır:
Ebced ( ابجد ), hevvez ( ىوز ), huttî ( حطى ), kelemen ( كلمن ), se‟fas ( سعفص ), kareşet
قرشت) ), sehhaz ( ثخذ ), dazığ ( ضظغ ). Bunlardan “ebced”, bu sekiz kelimeden
ilki olduğu gibi, bu alfabenin de adı olmuştur.                                                                               Bu kelimeler bizim için anlamları ve menşeinden çok kültür tarihimizdeki
yeri bakımından önemlidir. Bu kelimeleri oluşturan Arap alfabesi harflerinin
her birinin sırasıyla birer rakam değeri vardır. Arap alfabesindeki harflerin
tamamını içine alan bu kelimelerdeki harflerin bir kısmından oluşmuş bir
kelime veya kelime grubunu teşkîl eden harflerin rakam değerleri alt alta
toplanarak bir sayıya ulaĢılır. Bu kelime veya kelime grubu, meselâ bir tarihi
belirtmek için söylenmiĢse ortaya çıkan sayı o tarihi verir. İşte bu işleme
“ebced hesâbı” denir.
Başlık: Ynt: Ebced Hesâbı: Tarih Düşürme
Gönderen: ıssızada - 23 Aralık 2011, 16:42:10
Söz konusu sekiz kelimeyi oluşturan harflerin rakam değerleri birden ona
kadar birer birer, ondan yüze kadar onan onar, yüzden bine kadar yüzer yüzer
olmak üzere sıralanır. Bu değerler şöyledir:
ابجد
1 = ا
2 = ب
3 =ج
4 = د
ىوز
5 = ى
6 = ك
7 = ز
حطى
8 = ح
9 = ط
10 = ل
كلمن
20 = ؾ
30 = ؿ
40 =
50 = ف
سعفص
60 = س
70 =ع
80 = ؼ
90 = ص
قرشت
100 =ؽ
200 = ر
300 =ش
400 =ت
ثخذ
500 =ث
600 =خ
700 =ذ
ضظغ
800 =ض
900 = ظ
1000 =غ
Farsça ve Türkçedeki bazı sesleri göstermek için alfabeye ilave edilen
harflerin ayrı bir rakam değeri yoktur. Bunlar Arapçadaki, şekil itibariyle
benzeri olan harflerin değerinde kabul edilir:
Başlık: Ynt: Ebced Hesâbı: Tarih Düşürme
Gönderen: ıssızada - 23 Aralık 2011, 16:44:14
Harflerin bu rakam değerleri, meselâ borcun rakamla değil, harfle yazılarak
ifadesi için günlük ihtiyaçları karşılamak için kullanıldığı gibi; bu değerler
dolayısıyla “Allah” ( الله ) lafzındaki harflerin rakamsal toplamlarının 66 olması
5 :ھ + 30 :ؿ + 30 :ؿ + 1 :ا ) = 66) dolayısıyla, “işi altmış altıya bağlamak”
sözünde olduğu gibi isme işâret etmek için de kullanılmıştır. Ayrıca, Allah
lafzı ile “hilâl” ( ىلاؿ ) ve “lâle” ( لالو ) kelimelerindeki harflerin rakamsal
değerlerinin toplamının aynı olması dolayısıyla hilâl ve lâle sembolleri
Allah’ı ifade etmek üzere kullanılmış ve anlaşılmıştır.
Başlık: Ynt: Ebced Hesâbı: Tarih Düşürme
Gönderen: ıssızada - 23 Aralık 2011, 16:48:53
                               Tarih Düşürme
Ebced alfabesine göre her harfin bir sayı değerinin olması dolayısıyla, bir
olayın tarihini belirtmek üzere, harflerin sayı değerleri toplandığında
gerçekleştiği tarihi verecek şekilde bir söz söylenmek suretiyle o olayın tarihi
belirtilmiş olur. Bu söz bir kelime olabileceği gibi birden fazla kelimeden
oluşan anlamlı bir cümle, bir mısra, hatta bir beyit de olabilir. Buna “tarih
söyleme” veya “tarih düşürme” denir.
Bu tarih söyleme veya düşürmenin tam olarak ne zaman ve nasıl başladığına
dair kesin bir bilgi olmamakla beraber, meşhur iran şairlerinden Hâfız-ı
şîrâzî’nin doğumu için söylenmiş “Hak-i musallâ” ( خاؾ مصلى ) sözünün ilk
söylenen tarih olduğu kabul edilir. Bu sözün harflerinin rakamsal toplamı (
10 :ل + 30 :ؿ + 90 :ص + 40 : + 20 :ؾ + 1 :ا + 600 :خ ) 691’dir. Bu da Hâfız’ın hicri olarak doğum tarihine işaret eder.
Başlık: Ynt: Ebced Hesâbı: Tarih Düşürme
Gönderen: ıssızada - 23 Aralık 2011, 16:51:12
Belli olayların vukû bulduğu tarihleri göstermek üzere uygun düşen bazı
meşhur sözler vardır. Bunların bir kısmını şöyle sıralayabiliriz:
عبرت) ): İbret = 400 - ت + 200 - ر + 2 - ب + 70 - ع = 672. Mevlânâ
Celâleddîn-i Rûmî’nin vefatı. 
ارتحال الجنان) ): İrtihâlü‟l-cenân = 1 - ا + 8 - ح + 400 - ت + 200 - ر + 1 - ا
50 - ف + 1 - ا + 50 - ف + 3 - ج + 30 - ؿ + 1 - ا + 30 -  + = 775. Nasreddin
Hoca’nın vefatı.
خراب) ): Harâb = 2 - ب + 1 - ا + 200 - ر + 600 - خ = 803. Sivas’ın Timur
tarafından tahrîbi.
ارتحال الانسان) ): İrtihâlü‟l-insân = 1 - ف + - 1 - ا + 8 - ح + 400 - ت + 200 +
1 - ا + 30 - ؿ + 1 - ا + 30 - ؿ + - 50 - ف + 1 - ا + 60 - س + 50 = 833. Hacı
Bayram-ı Velî’nin vefatı.
عاشق يونس امره) ): Âşık Yûnus Emre = - ل + 100 - ؽ + 300 - ش + 1 - ا + 70 - ع
5 - ق + 200 - ر + 40 -  + 1 - ا + 60 - س + 50 - ف + 6 - ك + 10 = 843. Yunus
Emre’nin vefatı.
بنيان محمد خان) ): Bünyânu Muhammed Hân = ا + 10 - ل + 50 - ف + 2 - ب
- 50 - ف + 1 - ا + 600 - خ + 4 - د + 40 -  + 8 - ح + 40 -  + 50 - ف + 1 =
856. Rumeli Hisarı’nın inşası.
بلدة طيبة) ): Beldetün tayyibetün = ط + 400 - ت )ة( + 4 - د + 30 - ؿ + 2 - ب
- 10 - ل + 9 =857. istanbul’un fethi.
ومن دخلو كان آمنا) ): Ve men dehalehû kâne âminâ = 50 - ف + 40 -  + 6 - ك
40 - ف + 1- ا + 50 - ف + 1- ا + 20 - ؾ + 5 - ق + 30 - ؿ + 600 - خ + 4 - د +
1 - ا + 50 - ف + = 898. Molla Câmî’nin vefâtı.
فاتح ممالك العرب) ): Fâtihu memâliki‟l-Arab = ح + 400 - ت + 1 - ا + 80 - ؼ
- ر + 70 -ع + 30 - ؿ + 1 - ا + 20 - ؾ + 30 - ؿ + 1 - ا + 40 -  + 40 -  + 8
- 2 - ب + 200 = 923. Mısır’ın Yavuz Sultan Selim tarafından fethi.
Başlık: Ynt: Ebced Hesâbı: Tarih Düşürme
Gönderen: ıssızada - 23 Aralık 2011, 16:57:57
Bir kimsenin doğumu, ölümü, bir makâma gelmesi (özellikle padişahların
tahta çıkışları); savaş, barış, bir yerin fethi ve benzeri tarihî ve siyasî olaylar;
cami, medrese, han, hamam, çeşme, medrese ve benzeri yapıların inşalarının
tamamlanması gibi çok önemli olaylar için tarih söylenebildiği gibi, bazen
çok önemli olmayan şeyler için de tarih söylendiği görülmektedir.                        Burada şunu da belirtmek gerekir ki, bilhassa Osmanlı Devleti döneminde
tarih söylemek ve tarih düşürmek bir gelenek halini almıştır. O dönem kadar
yaygın olmasa da, Cumhuriyet döneminde de tarih düşürme geleneğinin
devam ettiği görülmektedir. Fakat bu işlem, gerçekleşmiş bir olayı belirtmek
üzere kullanılmıştır. Gelecekten haber vermek üzere kullanıldığının örneği yoktur.  Osmanlı Türkçesi metinlerinde sık sık tarih ibâreleri geçmektedir. Ayrıca o
döneme ait yapıların kitâbelerinde, mezar taşlarında ve değişik yerlerde
çokca tarih ibâreleriyle karşılaşılmaktadır. Bunlarda belirtilen tarihler Hicrî
tarihlerdir. Tanzîmat döneminde Rûmî tarihe; Cumhuriyet döneminde de
Mîlâdî tarihe göre söylenmiş tarih örnekleri varsa da, yine de çoğunluk Hicrî
tarihtir.
Başlık: Ynt: Ebced Hesâbı: Tarih Düşürme
Gönderen: ıssızada - 23 Aralık 2011, 17:06:43
Tarih ibârelerinin hesaplanmasında okunuş ve telaffuz değil, yazı önemlidir.
ibârede görülen bütün harfler, biz onu farklı okuyor veya telaffuz ediyor ya
da okumuyor olsak bile, hesâba dâhil edilir. Meselâ Farsçadan dilimize
geçmiş olan “hoca” kelimesinin Osmanlı Türkçesi metinlerindeki yazılışı,
Farsça aslına uygun olarak ( خواجو ) Ģeklindedir. Eğer bu kelime bir tarih
ibâresinin içinde ve hesâba dâhilse, okumadığımız ve söylerken
kullanmadığımız ( ا) harfini de hesâbın içinde dâhil etmemiz gerekir. Türkçe
“etmek” fiili Osmanlı Türkçesi metinlerinde ( ل) ile ( ايتمك ) Ģeklinde yazılır.
Meselâ bu filden türemiş “etti” kelimesi bir tarih ibâresinin içindeyse ( (ايتدل
şeklinde yazılmış olacaktır ve o ibâre hesâb edilirken okunuş değil, yazıdaki
şekli esas alınacaktır. “Oldu”  gibi Türkçe eklerin sonundaki “u” sesleri
Osmanlı Türkçesi metinlerinde y ile yazılır; bunda da okunuş ve telaffuz
değil, yazı esas alınacaktır.
Arapçadan dilimize geçmiş kelimelerdeki şeddeli harfler, Osmanlı Türkçesi
metinlerinde tek harf olarak yazılır. “Gaffâr” ( غفار ), “millet” ( ملت ), “şiddet”
شدت) ) kelimelerinde olduğu gibi genellikle üzerine şedde de konmaz;
konmuş olsa bile görünüşü tek olduğu için tek harf olarak hesâba dâhil edilir.
“Ma’nâ” ( معنى ), “Tûbâ” ( طوبى ) “a’lâ” ( اعلى ) gibi Arapça kelimelerin sonları “â”
şeklinde okunsa da, yazıda 'y' iledir. Bu gibi durumlarda da yine görünüşe
göre hareket etmek gerekmektedir. Arapçada dammeli bir harften sonra gelen
hemze, vav  harfi üzerine yazılır; “mü’min” ( مؤمن ) gibi. Burada hem vav,
hem hemze (elif) hesâba dâhil edilir.
Başlık: Ynt: Ebced Hesâbı: Tarih Düşürme
Gönderen: mazhar - 24 Aralık 2011, 01:39:58
Bu güzel bilgiler için teşekkürler.
Başlık: Ynt: Ebced Hesâbı: Tarih Düşürme
Gönderen: andelib - 27 Aralık 2011, 23:01:16
Ben bi tane yapmıştım;
Bedr-i muharremde bağçemde bir gül-i ahmedi açıldı.
Başlık: Ynt: Ebced Hesâbı: Tarih Düşürme
Gönderen: tarihman - 28 Aralık 2011, 00:51:13
Ben bi tane yapmıştım;
Bedr-i muharremde bağçemde bir gül-i ahmedi açıldı.

II. Murad, Oğlu Fatih Mehmed'in veladetini haber alınca... "Ravza-i muradda bir gül-i muhammedi açıldı..." sözlerini sarfettiği söylenir. Siz de buradan esinlenmiş olmalısınız. Güzel bir söz... İnşAllah sizin ki bu hadiseye benziyordur.
Başlık: Ynt: Ebced Hesâbı: Tarih Düşürme
Gönderen: savran2020 - 13 Nisan 2014, 21:11:29
Abi ya benim sınavım var çevirmem gereken rika bi metin var fotografını çeksem çevirirmisiniz lütfennn