Ayrıca (Tafsilatlı Izhar Sual ve Cevapları) çalışmamız için tıklayın !İZHAR SUAL VE CEVAPLARI
1- İlmi nahvin tarifi, mevzuu ve gayesini söyleyiniz?
Cevap: Tarifi: وهو علم يعرف به احوال الكلمة العربية من حيث الإعراب و البناء
Manası: Mu’reblik ve mebnilik haysiyetinden Arabî kelimelerin halleri kendisi ile bilinen ilimdir.
Mevzuu: الكلمة العربية الواقعة فى لكلام Manası: Kelamda vâki olan (bulunan) kelimelerdir.
Gayesi: لإحتراز عن الخطاء فى الإعراب و البناءا Manası: Mu’reblik ve mebnîlikte hatadan kaçınmaktır.
2- Mürekkep (terkip) kaç kısımdır?
Cevap: Altı kısımdır. 1- Terkib-i İsnadî, mesela ) زيد قائم، ضرب زيد ( 2- Terkib-i İzafî, mesela(غلام زيد) 3- Terkib-i Tavsıfî, mesela ( عالمرجل( 4- Terkib-i Ta’dadî, mesela ( عشرةخمسة( 5- Terkib-i Savtî, mesela ((سيبويه 6- Terkib-i Mezcî, mesela (بعلبك)
3- Nahıv ilminde müfret (مفرد) kelimesi kaç şey karşılığı olarak kullanılır?
Cevap: Beş şey karşılığı olarak kullanılır. 1- Tesniye ve cemi karşılığı olarak kullanılır
2- Mürekkep karşılığı olarak kullanılır. 3- Cümle karşılığı olarak kullanılır. 4- Muzaf ve şibih muzaf karşılığı olarak kullanılır. 5- Nisbet karşılığı olarak kullanılır.
4- İsimlerde muktezî irab nedir?
Cevap: İsimler üzerine bir takım manaların (failiyyet, mefuliyyet, izafet) gelmesidir. Bu manalar (failiyyet, mefuliyyet, izafet) ismin terkipte ne olduğunun (fail, meful, muzafun ileyh) bilinmesi için, zahiri bir takım alametler (rafi, nasıb, cer) dikmeyi icap ettirir.
5- İsimlerde muktezî irab (irabı icap eden şey) kaçtır?
Cevap: Üçtür. 1- Failiyyet 2- Mefuliyyet 3- İzafet
6- Fiillerde muktezî irab nedir ve kaçtır?
Cevap: Fiillerde muktezî irab; fiilin isme tam bir müşabeheti (benzemesi)’dir. Fiillerde muktezî irab birdir. O da yalnızca fiili muzaridedir. Çünkü fiili muzari, ismi faile lafzan, manen ve istimalen müşabih (benzeyici)’dir.
7- Fiili muzari, ismi faile lafzan nasıl müşabih (benzemekte)’tir?
Cevap: İster sülasî olsun, ister sülasî üzerine zait olsun, bütün ismi fail ve fiili muzari sıgalarında, harflerinin hareke ve sükunlarının dizilişi aynıdır. Mesela ( و يضربضارب( kelimelerinde, her ikisinde de birinci harf harekeli, ikinci harf sakin, üçüncü harf harekeli, dördüncü harf yine harekelidir. Dolayısı ile aralarında lafzî bir benzerlik vardır.
8- Fiili muzari, ismi faile manen nasıl müşabih (benzemekte)’tir?
Cevap: Hem fiili muzari hem de ismi fail, umumiliği ve hususiliği kabul etmekte birbirlerine benzemektedirler. Şöyle ki, İsmi faile lamı tarif dahil olmadığı zaman ismi fail umumilik ifade eder, lamı tarif dahil olduğu zaman ise hususilik, tahsıslik ifade eder. Mesela (ضارب) lafzının Ahmet’e de, Mehmet’e de, Ali’ye de Veli’ye de ihtimali vardır. Ama (الضارب) denilince sadece bunlardan muayyen, kastedilen ve bilinen biri üzerine delalet eder. Aynen fiili muzari de ismi fail gibi, eğer fiili muzariye hal veya istikbal harflerinden biri dahil olmaz ise umumilik ifade eder, eğer bunlardan her hangi bir harf dahil olursa, dahil
olan o harfin zamanını ifade eder. Mesela, (يضرب) lafzı hem hale, hem de istikbale delalet ederken, (سيضرب) lafzı ise, üzerine istikbal harflerinden (س) harfi dahil olduğu için sadece istikbale delalet eder.
9- Fiili muzari, ismi faile isti’malen (kullanımda) nasıl müşabih (benzemekte)’tir?
Cevap: Fiili muzari, İsmi faile istimalen (lafızda kullanımda) iki yönden benzer. 1- Fiili Muzari ve ismi failden her bireri nekre için sıfat vaki olmakta birbirlerine benzerler. Şöyle ki, (جائنى رجل) misalinde رجل)) kelimesi, fail olmakla rafidir ve de kendisinde tenvin olmakla da nekredir. İşte bu nekre olan رجل)) kelimesine bir sıfat getirecek olsak, hem ismi fail sığasında (جائنى رجل ضارب) diye getirebiliriz, hem de fiili muzari sığasında (جائنى رجل يضرب) diye getirebiliriz. Dolayısı ile hem ismi fail olan (ضارب), hem de fiili muzari olan يضرب)) kelimeleri, nekre olan رجل)) kelimesine sıfat vaki olmuşlardır.
2- Fiili muzari ve İsmi failden her birerleri, üzerlerine lamı ibtida dahil olmakta birbirlerine benzerler. Şöyle ki, (ان زيدا لضارب) misalinde ismi fail olan(ضارب) kelimesi yerinde fiili muzari olan يضرب)) kelimesini zikretmek mümkündür. Dolayısı ile hem ismi fail, hem de fiili muzari üzerine lamı ibtida dahil olmakta birbirlerine benzerler.Hem (ان زيدا لضارب) hem de ان ذيدا ليضرب)) diye, kendileri üzerine lamı ibtida dahil olmuş bir şekilde söylemek caizdir.
10- Fiil-i muzari ve İsmi failden her birerleri, bu müşabehet sebebiyle ne kazanırlar?
Cevap: Fiil-i Muzari, İsmi faile müşabeheti (benzemesi) sebebiyle ismi failden onun gibi mureb olma (irabı kabul etme) özelliği kazanır. İsmi failde, fiili muzariye müşabeheti (benzemesi) sebebi ile onun gibi amil olma (fail alıp raf etme, meful alıp nasb etme) özelliği kazanır.
11- Müteallak nelerden olur?
Cevap: Üç şeyden olur. 1- Fiil 2- Şibih Fiil (İsmi fail, ismi meful, sıfatı 3- Manayı Fiil (Esma-i efal ( (هيهات, zarfı müstekar)
12- Zarfı Müstekar nedir?
Cevap: Bazı kere müteallak (fiil, şibih fiil, manayı fiil) hazif olunur. Hazf olunan müteallak (fiil, şibih fiil, manayı fiil) câr (harfi cer )ve mecrurda (harfi cerin cer ettiği isim) manası mütezammen (manası anlaşılan) umumî fiillerden كان, حصل, وجد, ثبت, وقع, استقر)) olursa zarfı müstekar olur. Mesela زيد فى الدار)) misalinde harfi cer olan فى) )’nin müteallakı hazf olunmuştur. Ama müteallakın manası, câr ve mecrurdan anlaşıldığı için zarfı müstekar olmuştur. Çünkü, bu misaldeki câr ve mecrurdan zeyd’in evin içinde hasıl ve mevcut olduğu anlaşılmaktadır.
13- Zarfı lağıv nedir?
Cevap: Eğer müteallak (fiil, şibih fiil, manayı fiil) hiç hazf olunmazsa veya hazf olunan müteallak umumi fiillerden كان, حصل, وجد, ثبت, وقع, استقر)) olmazsa (yani hususi fiillerden olursa) zarfı lağıv olur. Mesela: Müteallakın hazif edilip, hazif olunan müteallakın umumi fiillerden olmayıp, hususi fiillerden olduğuna misal زيد فى الدار))’dir. Bu misalde harfi cer olan فى))’nin müteallakı hazif olunmuştur. Ama müteallakın (fiil, şibih fiil, manayı fiil) manası, câr ve mecrurdan anlaşılabilen umumî fiillerden olmayıp, (اكل) gibi hususi fiillerden olduğu için zarfı lağıv olmuştur. Çünkü, bu misaldeki câr ve mecrurdan zeydin evin içinde yemek yediği anlaşılmaz. Müteallakın hiç hazif olunmadığına misal verecek olursak (مررت بزيد) deriz. Bu misalde (بزيد) lafzı câr ve mecrurdan meydana gelen zarfdır. Müteallakı olan (مررت( kelamda zikir olunduğu için bu zarfda, zarfı lağıv olmuştur.
14- Harfi cerin hazfı kaç şekilde olur?
Cevap: İki şekilde olur. 1- Semaen olur.( Yani araplardan işitildiği üzere hıfz olunan, kullanılan ve üzerine kıyas olmayandır. Bu manada, araplardan işitilen yerlerde harfi cer hazif olunur. Yoksa araplar, şu haller kendisinde bulunan yerlerde hazif etmişler, bu haller falan yerde de var. Bende hazif edeyim diyemez kimse.) 2- Kıyasen hazif olunur. (Yani nahıv âlimleri arasında kaide olarak vaz edilmiş yerlerde hazif olunur demektir.) Bu da üç kısımdır. 1- Mefulu fih’den فى))’nin hazfi kıyasdır. 2- Mefulu leh’den (لام (‘ın hazfi kıyasdır. 3- ( ان و ان (‘den harfi cerin hazfi de kıyasdır.
15- Mefulu fihden فى))’nin hazfi kaç yerde kıyas (kaide)’dır?
Cevap: Üç yerde kıyasdır. 1- Zarfı zamanı müphemde فى))’nin hazfi kıyasdır. (Kendisi için hususi bir miktar olmayan zamanlara delalet eden zaman zarfıdır. Mesela: ( حين) lafzında olduğu gibi) 2- Zarfı zamanı mahdud da فى))’nin hazfi kıyasdır. (Kendisi için hususi bir miktar olan zamanlara delalet eden, zaman zarfıdır. Mesela: ( يوم ( kelimesinde olduğu gibi) 3- Zarfı mekânı müphemde فى))’nin hazfi kıyasdır. (Müsemmasında (isimlendirildiği şey) dâhil olmayan bir emir, iş sebebi ile kendisi için isim sabit olan zarfdır. Mesela: (امام زيد ( misalinde olduğu gibi.) 4- Zarfı mekânı mahdud da ise, çok kullanıldıklarından sadece üç kelime de فى))’nin hazfi kıyasdır. (Müsemmasında (isimlendirildiği şey) dâhil olan bir emir, iş sebebi ile kendisi için isim sabit olan zarfdır. Mesela: (دار) lafzında olduğu gibi.
16- Mefulu leh’den (لام)’ın hazfı için hangi şartlar gereklidir?
Cevap: Mefulu leh’den (لام)’ın hazfı için üç şart vardır. 1- Mefulu leh, muallel (illeti, sebebi beyan olunan fiil) fiilin faili için bir iş olacak ( Yani mefulu leh olan kelime; kendi kendine kaim olan, ayakta durabilen bir şey değil, ancak başkası (fiilin faili ile) ile kaim olabilen bir iş olacak demektir) 2- Mefulu leh, muallel fiile vücutta yakın olacak ( Yani mefulu leh ile fiilin meydana gelmesi, zaman itibari ile birbirine yakın olacak demektir. ) 3- Mefulu leh ile muallel fiilin failleri bir (aynı) olacak. Mesela: ( زيدا تأديبا ضربت ( misalinde olduğu gibi. Bu misalde )ضربت ( fiil ve faildir. (زيد) mefulu bih’dir. (تاديبا ( lafzi ise mefulu leh’dir. Şartları tatbik edecek olursak, burada mefulu leh olan (تاديبا ( kendi başına kaim olabilen bir iş olmayıp, mütekellim ile kaim olduğu için, fiilin faili için bir iş olmuştur. Mefulu leh ile fiilin zamanı yakın olacak idi ki, mefulu leh olan (تاديبا ( ile, fiil olan (ضرب ( işinin zamanı birbirine yakındır. Çünkü mütekellim Zeyd’i dövdükten hemen sonra Zeyd de edep işi hasıl olur, meydana gelir. Üçüncü şart ise faillerinin bir (aynı) olmasıydı ki, burada fiilin faili de, mefulu leh’in faili de aynıdır ve mütekellim (ت) lafzıdır. Çünkü, Zeyd’i dövme işini yapanda, zeyd de edep işini gerçekleştirende aynı kişidir, yani mütekellimdir. İşte bu şartların, misalde tahakkukundan dolayı mefulu leh olan(تاديبا (‘den (لام) kıyasen hazif olunmuştur.
17- (ان و ان (‘den harfi cerin hazfına misal veriniz?
Cevap: ( عبس و تولى ان جائه الأعمى ( ayeti celilesinde olduğu gibi ki, bu ayeti celilenin aslı ( عبس و تولى لأن جائه الأعمى ( idi. ( لأن ( iken, harfi cer olan (لام ( kıyasen hazif edilmiştir. Çünkü, ( ان و ان (‘den harfi cerin hazfi kıyas (kaide) dır.
18- “Semaen harfi cerin hazfi” ne demektir ve nerelerde hazif olunur?
Cevap: Semaen demek; Araplardan işitildiği üzere hıfz olunan ve üzerine kıyas yapılamayan demektir. Bu konu da ise, arapların harfi ceri hazif ederek kullandıkları yerde, harfi cer hazif edilebilir, ama onun haricinde başka bir yerde harfi cer hazif edilemez ve arapların hazif yaptığı yere kıyas yaparak da harfi cer hazif edilemez demektir.
19- “Hazfi Îsal” ne demektir?
Cevap: Bundan sonra kaide, şu iki evvelkilerin (mefulu fih ve mefulu leh) dışında senin müteallakı ((fiil, şibih fiil, manayı fiil) mecruruna (harfi cer ile cer edilmiş olan isim) bitiştirip, mecrurun mahallindeki irabı (yani o isim kendisi üzerine harfi cer dâhil olmadan terkipde ne düşüyorsa onu) açığa çıkarmandır ki, bu irabda, ya mefuliyyet üzere nasıb veya naibi fail olmak üzere rafidir. Buna hazfı îsal kaidesi denilmektedir.( واختار موسى قومه ( ayeti celilesinin aslı,(واختار موسى من قومه ( idi. Bu ayeti celilede (من قوم ( olan câr ve mecrur terkipte mefulu bih düşmektedir. Semaen harfi cer olan (من ( hazif olunduktan sonra, mecrur olan ( قوم) kelimesinin asılda meful olduğu için, irabı nasıb olarak açığa çıkmaktadır.
20- Hurufu müşebbehe bil fiil ne demektir?
Cevap: Fiile benzeyen harfler demektir.
21-Hurufu Müşebbehe (Fiile benzeyen harfler) nelerdir? Bu harfler ne cihetten fiile benzemektedirler?
Cevap: Hurufu müşebbehe bil fiil, altı harf olup ، كأن ، لكن ، ليت ، لعل، ان ،ان ‘dir. Bu harfler üç yönden fiile benzerler. 1- Her bireri üç ve üç den daha fazla harfli oldukları için 2- Âhirleri (Son harfleri) fetha üzerine mebnî oldukları için 3- Her birerlerinde fiil manası olduğu için. İşte bu altı harf, bu üç yönden fiile benzerler.
22- Bu harfler fiile olan bu benzerlikleri ile ne elde ederler, ne kazanırlar?
Cevap: Fiil gibi amel etme özelliği kazanırlar. Şöyle ki bu harflerin her bireri, asılda mübteda ve haber olan iki ismin başına dâhil olup, mübteda olanı kendisine isim alıp nasb eder, haber olanı da kendisine haber alıp raf eder. Mesela ان ذيدا قائم misali asılda, mübteda ve haberden müteşekkil (meydana gelen) ذيد قائم idi. Bu cümlenin üzerine, ismini nasb haberini raf edenlerden hangisini dâhil ederseniz edin, ذيد’i kendisine isim alıp nasb eder ve قائم lafzını kendisine haber alıp raf eder. Biz ان lafzını dâhil ettik. ان lafzı da ذيد’i kendisine isim alıp nasb etti, قائم lafzını kendisine haber alıp raf etti.
23- Elif nun (ان( maddesi nerelerde kesre okunur?
Cevap: Elif nun maddesinin on yerde kesre okunması lazım (vacip)’dır.
Sıra No Kesre Okunduğu Yerler Misali
1 İbtida halinde (Yani kelamın başında bulunduğu zaman)
2 Kaseme (yemin) cevap halinde (Yani yapılacağına veya yapılmayacağına dair edilen yemin cümlesinin başında bulunduğu zaman demektir)
3 Sıla mevkiinde (Yani ismi mevsul için olan harf ve kelimeden sonra bulunduğu zaman)
4 Muayyen (bilinen) bir ismin haberi vaki olduğunda
5 Haberine (لام)’ı ibtida (te’kid manası verir ve meftuhdur) dahil olduğu zaman
6 Zan’dan (şüphe) ârî (soyulmuş) kavil (söz)’den sonra bulunduğu zaman
7 İbtida (Başlangıç) için olan حتى ‘dan sonra bulunduğu zaman
8 Tasdik harfleri olan (جير ،اجل ،اى،بلى ،نعم (‘dan sonra bulunduğu zaman
9 İftitah harfleri olan (الا، اما، ها) ‘dan sonra vaki olduğu zaman
10 Vav’ı (واو ( haliye’den (hal manası ifade eder ve halbuki manasında kullanılır) sonra vaki olduğu zaman
24- Elif nun (ان( maddesi nerelerde fetha okunur?
Cevap: Elif nun maddesinin on yerde fetha okunması lazım (vacip)’dır.
Sıra No Fetha Okunduğu Yerler Misali
1 Fail mevkiinde (Yani terkipte fail düşen kelimenin evveline dahil olduğu zaman)
2 Meful mevkiinde (Yani terkipte meful düşen kelimenin evveline dahil olduğu zaman)
3 Mübteda mevkiinde (Yani terkipde mübtedanın evvelinde bulunduğu zaman)
4 Muzafun ileyh mevkiinde (Yani terkipde muzafun ileyh olan kelimenin evveline dahil olduğu zaman)
5 لو ‘den sonra vaki olduğu zaman (Çünkü لو ‘den sonraki kelime faildir)
6 لولا ‘dan sonra vaki olduğu zaman (Çünkü لولا ‘dan sonra ki kelime mübtedadır.)
7 ما ‘i mastariyye-i tevkıtiyyeden sonra vaki olduğğu zaman (Yani müddet manasına gelen ما lafzından sonra demektir. Çünkü bu ما ‘nın ma ba’di yani kendisinden sonra gelen kelime fail olduğu için nasb okunması gerekmektedir.)
8 Harfi cerlerden sonra kesre okunur
9 Müfredi müfrede atfeden حتى ‘yı âtıfeden sonra vaki olduğu zaman
10 مذ و منذ ‘den sonra vaki olduğu zamanda fetha okunması gerekmektedir.
25- Müteaddî fiil kaç kısımdır?
Cevap: Üç kısımdır. 1- Bir mefule müteaddî olan. ضرب
2- İki mefule müteaddî olan ki, bu da üç kısımdır.
a) Birinci mefulu, ikinci mefulune zıt olan اعطيت (Birinci mefulunü ikinci mefulu üzere hamletmek sahih olmayan demektir. Yani iki mefulü mübteda – haber yapmanın sahih olmaması demektir)
b) Efâli kuluptur (Kalbî fiillerdir) علمت
c) Efâli kulube mülhak olan fiilerdir. اتخذ ،ترك ،جعل ،صير
3- Üç mefule müteddî olan ارى ،اعلم
26- İsmi failin amel etme şartlarını sayınız?
Cevap: İsmi failin, failini ismi zahir olarak alabilmesi için iki ademî (yani olmaması gereken), beş vücudî (bulunması gereken) şartı vardır. Ademî şartları her halükârda olmamalı, ancak bu ademî şartlar tahakkuk ettikten sonra vücudî şartlardan bir tanesinin bulunması ismi failin failini ismi zahir olarak alabilmesi için kafidir.
Ademî şartlar: 1- Musağğar olmayacak (yani ismi fail, ismi tasğır sıgasında olmayacak)
2- Mevsuf olmayacak (yani ismi fail bir sıfatın mevsufu olmayacak)
Not: Eğer ismi fail olan kelimenin evvelinde, التى ، الذى manasına gelen “lamı tarif” olursa ismi failin failini ismi zahir olarak alabilmesi için bu şartlardan başka herhangi bir şart aranmaz. Eğer ismi failin başında “lamı tarif” olmazsa, amel edebilmesi için vücudî şartlar dediğimiz beş şartdan birine ihtiyaç duyar.
Vücudî şartlar: 1- İsmi fail mübteda’ya itimad edecek, yaslanacak (yani mübteda’dan sonra gelip kendisi haber olacak demektir )
2- Mevsufa itimad edecek, yaslanacak (yani kendisi sıfat olacak demektir)
3- Zil hale (hal sahibine) itimad edecek, yaslanacak (yani kendisi hal olacak demektir)
4- İstifhama itimad edecek, yaslanacak (yani ismi fail istifham harflerinden birinden sonra gelecek demektir)
5- Harfi nefî’ye itimad edecek, yaslanacak (yani ismi fail nefî harflerinden birinden sonra gelecek demektir)
Bu saydığımız şartlar, biraz öncede söylediğimiz gibi ismi failin failini ismi zahir olarak alabilmesi için şart koşulmuştur. Çünkü ismi failin, tahtında fail alabilmesi için her hangi bir şarta ihtiyacı yoktur. İsmi failin failini ismi zahir olarak aldıktan sonra, mefulünde amel edebilmesi (yani kendisine meful alabilmesi) için, bu şartlarla beraber hal veya istikbal zamanlarından bir zamana delalet etmesi şarttır.