Kanser ve Beslenme İlişkisi
Latincede “yengeç” anlamına gelen kanser, kontrolsüz çoğalan hücrelerin normal işlevi olan hücreleri öldürmeleri sonucu ortaya çıkan, 200’den fazla türü tanımlanan bir hastalık türüdür. Vücuttaki tüm doku ve organlarda kanser gelişebilir.
Ülkemizde ölümlerin ortalama % 39.9’ u kalp hastalıklarından kaynaklanırken; kanser % 20.7 ile ikinci sırada yer almaktadır. Kadınlarda en çok meme (% 40,7), troid (% 16.2), barsak (%13.2) kanserleri, erkeklerde ise akciğer (% 69.2), prostat (% 37.6) ve mesane kanseri (% 21.7) görülmektedir.
Tüm kanserlerin sadece % 5-10’ u genetik bozukluklardan, geriye kalan % 90-95’i çevresel ve yaşam şartlarından kaynaklanmaktadır. Bu yaşam tarzı faktörleri sigara, beslenme, alkol, güneş ışığına maruz kalmak, radyasyon, çevresel kirlilik, enfeksiyonlar, stres, obezite ve fiziksel aktivite yetersizliğini içermektedir.
Gelişmiş ülkelerde kanserin % 35’ ini diyetsel faktörlerin oluşturduğu belirtilmektedir. Genel olarak beslenmenin kanser oluşumuna etkisini sıralarsak:
Obezite: Kanserle obezite arasında pozitif ilişki vardır. Kanserden ölümlerin kadında % 20’si, erkeklerde % 14’ ü şişmanlığa bağlıdır. Obezite; barsak, karaciğer, pankreas, mide ve meme kanserinin önemli bir nedenidir.
Diyet Posası: Posayı, alınan besinin sindirim sisteminde enzimler tarafından sindirilmeyen ancak organizma için yararlı olan kısmıdır diye tanımlayabiliriz. Diyet posasının yetersizliği veya yokluğu özellikle kolon kanser riskini arttırmaktadır. En iyi kaynakları ise sebze-meyve, tam tahıllı gıdalar ve kuru baklagillerdir.
Sigara ve Alkol: Sigara tüketiminin kanser riskini arttırdığı bilinmektedir. Sigara ile birlikte alınan alkol ise bu riski daha da arttırmaktadır. Sigara ağız, yanak, gırtlak ve akciğer kanseri riskini arttırırken; çok bira içenlerde kolon, sert içkileri tüketenlerde ağız ve boyun, bütün alkollü içkileri çok tüketenlerde ise karaciğer kanseri sıklıkla görülmektedir.
Küf ve toksinlerin etkisi: Nemli ve sıcak bölgelerde karaciğer tümör sıklığının yüksek olması dikkati çekmiş, yapılan araştırmalarda buralarda çok miktarda tahıl tüketildiği ve tahıllarda bazı küflerin ürediği saptanmıştır. Bu küflerden biri ülkemizde özellikle bulgurda görülen aflotoksindir. Bu toksin mısır, yer fıstığı ve diğer yağlı tohumlarda da nemli ortamda üremektedir. Tahılların yıkanması, havalandırılması, güneşletilmesi bir dereceye kadar toksini azaltmaktadır. İnsanlarda aflotoksinin en çok özefagus ve karaciğer kanserine neden olduğu bilinmektedir.
Pişirme Yöntemlerinin Etkisi: Besinlerin kızartılarak, tütsülenerek ve mangalda ateşe yakın tutularak yapılan pişirme yöntemleri besinlerde bazı kimyasal karsinojenlerin oluşumuna yol açar. Özellikle de etlerin mangalda ateşe yakın tutularak pişirilmesi esnasında nitrozamin denilen kimyasal karsinojenler oluşur. Yapılan çalışmalarda bu şekilde pişirilmiş besinlerin sık tüketilmesinin mide, meme, özefagus ve sindirim sistemi kanserlerine yol açabileceği gösterilmiştir. Etin hafif-orta sıcaklıkta ve ızgara, fırında pişirme ve haşlama gibi pişirme yöntemleri kullanılarak uzunca süre pişirilmesi kimyasal karsinojenlerin oluşumunu en aza indirmektedir. Kızartılan besinlerde; trans yağ asitleri, bazı kimyasal karsinojenler ve serbest radikaller oluşmaktadır. Kızartma işlemi mümkün olduğunca az kullanılmalı, eğer kızartma işlemi kullanılacaksa ete un, nişasta, ekmek kırıkları veya soya proteinleri gibi su tutucu maddelerin eklenmesi gerekmektedir. Bazı hatalı pişirme yöntemleri besinlerin bileşimindeki kanserden koruyucu, antioksidan vitaminlerin ve bileşiklerin kaybına yol açar. Besin kayıplarını en aza indirmek için besinlerin hazırlama ve pişirme yöntemlerine dikkat edilmesi çok büyük önem taşır. Sebzelerin doğrandıktan hemen sonra pişirilmesi, pişirme sularının dökülmemesi vitamin kaybını büyük ölçüde azaltır. Makarnanın haşlama sularının dökülmemesi suda eriyen vitaminlerin (özellikle B grubu) korunmasını sağlayacaktır.
Kanser riskini azaltan besinler
•
Sebzeler: Soğan, sarımsak, lahana (beyaz, kırmızı, kara), karnabahar, pırasa, turp, şalgam, havuç, domates, ıspanak, marul, kıvırcık, asma yaprağı, maydanoz, tere, nane, roka, , pazı, yenilebilen yabani otlar, pancar, salatalık, biber, taze fasulye, bezelye, bakla, mantar, patlıcan, enginar, kabak( yaz,kış), bamya
•
Kuru baklagiller: Mercimek, nohut, fasulye, barbunya, soya fasulyesi
• Meyveler: Portakal, greyfurt, limon, kavun, karpuz, kuşburnu, böğürtlen, kızılcık, üzüm, incir, nar, dut, elma, armut, ayva, erik, muz, hurma, kiraz, vişne, çilek
•
Kuruyemişler: Leblebi, kestane, badem, fındık, fıstık, ceviz
•
Tahıllar: Tam buğday ekmeği, kepekli ekmek, çavdar ekmeği, yulaf ekmeği, bulgur, yarma
•
Hayvansal ürünler: Yumurta, yağsız veya az yağlı süt, yoğurt, peynir, çökelek, probiyotik süt, yoğurt ve kefir
Kanser Riskini Arttıran Besinler• Yaşlı ve yağlı koyun, sığır, keçi ve tavuk etleri
• Yağda kızartılmış besinler
• Hamburger
• Tuzlanmış besinler
• Yağlı etten yapılmış köfteler
• Tütsülenmiş besinler
• Sucuk, sosis, salam gibi nitrit-nitrat eklenmiş besinler
• Doğrudan ateşte pişirilmiş etler
• Tereyağı, iç yağı
• Sebze ve meyvelerden fakir beslenme
Kanserden Korunmanın Yolları• Tüm Kanserlere Karşı: İDEAL KİLOYU KORUMAK
• Mevsiminde yetiştirilen sebze ve meyveleri tüketmek
• Yiyeceklerde kanserojen maddelerin oluşumunu engellemek için uygun saklama koşullarına dikkat etmek
• Sebze ve meyveleri çok iyi yıkamak
• Pişirme süresini azaltmak için eti marine etmek
• Et yemekleri yağ eklenmeden kendi yağları ile pişirilmeli, kızartma, kavurma, mangal gibi pişirme yöntemleri yerine haşlama, ızgara, fırında pişirme yöntemleri tercih edilmelidir.
• Günde en az 5 porsiyon sebze veya meyve tüketilmelidir. En az 2 porsiyonu yeşil yapraklı sebzeler veya portakal, limon gibi turunçgiller olmalıdır.
• Rafine tahıllar ve şeker yerine tam taneli tahıllar tercih edilmelidir.
• Kızartma tüketilmemeli veya sınırlandırılmalıdır.
• Özellikle yağı yüksek ve işlenmiş kırmızı et tüketimi sınırlandırılmalıdır. Kırmızı et yerine balık, tavuk, kuru baklagiller tercih edilmelidir.
• Yemekler evde yapılmalı, dışarıda hazır yemek yenmemeli
• Meyve suyu içilirse %100 meyve olanları tercih edilmelidir.
• Hayvan yağlarından çok Bitkisel yağlar kullanmalıdır. (Zeytin Yağı, Ayçiçeği yağı, Fındık yağı ve benzeri)
TÜM KANSERLERİN % 30-40’ ı• Obeziteyi önleyerek
• Kanserden koruyucu besinleri tüketerek
• Düzenli egzersiz yaparak
ÖNLENEBİLİR!!! kanserlecucadele.org.tr.
