LUKATA
(Bulunan mal)
Lukata; bulunan şey, toplanılan şeyler manasına olup şer’i şerifte ise, alınması mubah olmayan ve sahibi bilinmeyen buluntu mal demektir. Lukata, bulunmadığı zaman zayi olacağından korkulursa alınıp muhafaza edilmesi farz olur. Gören kişi almadığı zaman, zayi olacağından korkmazsa ben almasam da bir başkası bulup sahibine verir diye inanırsa alıp muhafaza etmek farz olmayıp mubah olur. Bu durumda almak mı bırakmak mı efdal olduğunda ulema ihtilaf etmiştir. Mezhebimizin zahiri alıp muhafaza etmenin efdal olmasıdır. Muhit de böyledir.
Lukatayı sahibine vermek üzere almak menduptur. Eğer ilan edip sahibini bulamayacak ise veya aldıktan sonra sahibine vermeyip kendisine bırakmaktan korkarsa almamak evladır. Almadığı zaman zayi olacağından korkarsa alıp muhafaza etmesi farz olur. Zayi olacağını bildiği halde alıp muhafaza etmez ve o malda zayi olursa günahkar olur. Lakin ödemesi lazım gelmez. Eğer lukatayı aldıktan sonra tekrar bulduğu yere koyarsa yine ödemez. Lukata bulup alan kişi elinde emanettir. Ancak bulduğu zaman sahibine vermek üzere aldığına dair şahit edinmesi lazımdır. Şahit edinmekten murat “Kayıp arayan birini işitirseniz bana gönderin” demektir. “Bulunan mal on dirhem (takriben 28 gram gümüş) değerinde yoksa üç beş gün ilan eder. On dirhem veya daha fazla olursa bir sene ilan eder.” Bu imamı azam Ebu Hanife’ den rivayet edilmiştir. İmamı Muhammet “Az ile çoğun arasını tafsil etmeksizin bir sene ilan edip beklenir” dedi. İmamı Malikte bunu söyledi. İmamı Hasenin İmamı Azamdan rivayetinde ise “Yüz dirhem (takriben 280 gram gümüş) değerinde veya daha fazla olursa bir sene, eğer on dirhem (takriben 28 gram gümüş) veya daha fazla olursa bir ay, üç dirhem olursa üç gün, daha az olursa bir gün ilan edilip beklenir. Eğer bir hurma, bir elma gibi sahibinin aramayacağı bir şey ise ilan etmek lazım gelmez. Ondan kendisi de menfaatlenebilir, başkasına da verebilir.” Denildi ki bulunan şeyin ilan edilip sahibinin beklenmesinde (kuduri’de) beyan olunan bir senelik zaman şart olmayıp sahibinin duyup gelmesi mümkün olacak kadar zamandır. Fetva bunun üzerinedir. Bulunan malı ilan etmek, malın bulunduğu yerde çarşı ve pazarda, mescit kapılarında açık olarak yapılmalıdır. Malın sahibi gelirse bulan kişi ona verir. Sahibi çıkmazsa onu bir fakire tasadduk eder veya belki sahibi çıkar diye bekletir. Bulan kişi tasadduk ettikten sonra sahibi gelirse muhayyerdir. Dilerse bulan kişinin tasaddukunu kabul eder, dilerse ona ödettirir.
Lukatanın sahibi olduğunu söyleyen bir kimse gelirse kendisinin olduğuna delil ortaya koyuncaya kadar ona lukatayı vermez. Eğer o kişi lukatanın alametlerini söylerse bulanın ona vermesi helaldır. Lakin mülkü olduğunu isbat etmedikçe vermeye cebrolunmaz. Lukata fakire tasadduk edilir. Zengine verilmez. Bulan fakir olursa kendiside kullanabilir. Eğer kendisi zengin, babası, annesi veya çocukları fakir olursa onlara verebilir. Eğer lukata bir iki gün beklemekle bozulacak cinsten olursa bulan kişi kâdının emriyle onu satıp parasını muhafaza eder. Eğer lukata nafaka lazım olan bir şey olup, kiraya verilmesi mümkün olan bir şey ise kâdının emriyle kiraya verilip elde edilen ona harcanır, Fetavil kazıhanda da böyledir. Eğer kiraya verilmesi mümkün olmaz ve bekletildiği zaman nafakası kendi kıymetine geçecek durumda olursa kâdının emriyle satılıp parası muhafaza olunur. Fethul kadirde de böyledir. Bulan kişi kâdının emriyle lukatayı infak ederse bunu mal sahibinden alır. Eğer kâdının emri olmadan kendiliğinden infak ederse bu teberru olup mal sahibi isterse verir isterse vermez. Zorla alamaz
Lukata, bulanın elinde emanet olduğu için elinde helak olursa ödemez. Ancak onun kusuruyla helak olursa veya mal sahibi istediği halde vermez de sonra helak olursa öder.
Bir kimsenin ayakkabı veya bir başka malı bir meclisten veya camiden yanlışlıkla veya çalınarak alınsa yerine başka bir ayakkabı, elbise vs. bırakılsa onunla menfaatlenmesi uygun olmaz.
(Dürül muhtar C.4 S.275-Fetavil hindiye C.2 S.289-C.2 S.292- Reddul muhtar C.4 S.277- Kuduri- Meydani- Cevhere C.2 S.47- Hidaye C.2 S.175)
