İĞLAL KAİDELERİ
1-) “ﻭ” veya “ﻯ” harekeli olup, mâgablileri meftuh olursa “ﻭ” ve “ﻯ” elife kalbolunurlar. Misal َقََالَ aslında قََوَلَ idi. “ﻭ” harf-i illet müteharrik, mâgablinin harekesi meftuh olduğundan elife kalp ettik, قَالَ oldu.
Ayrıca, Nakıs Fiilden (غَزَا) ve (رَمَى) kelimeleri, tesniyelerde müfretler ile karışmaması için elife kalbolunmazlar. Cemi müennes, muhatab ve muhatabalarda ve nefsi mütekellimlerde “ﻭ” ve “ﻯ” sakin oldukları için elife kalbolunmazlar. Ama bu son söylenenlere istisna olarak, “ﻭ” ve “ﻯ” nin harekeleri makabline nakledilerek, sukunu gayri ile sakin olduklarında elife kalbolunurlar.
Misal; (اَبَاعَ) aslında (اَبْيَعَ )idi. “ﻯ” Harf-i İllet müeharrik ve makabli sahih sakin bir harf olduğundan “ﻯ”nin harekesini makablinde ki sahih sakin olan (ب )ye naklettik. (ﻯ) harfi sukûnu gayr-i aslî ile sakin oldu ve elife kablolundu.
Tesniye Müenneste: (رَمَتَا) aslında (رَمَيَتَا) idi. (ﻯ) harf-i illet müteharrik makabli meftuh olduğundan elife kablolundu. İki sakin içtima etti. Birisi Elif-i Maklûbe diğeri ise (ت) harfidir. (Not: Burada ki (ت) harfi sakin idi. Tesniye elifinden dolayı harekelenmiştir. Bu hareke arızîdir. Arızî de yok gibidir.) Elif-i Maklûbe hazfedildi.
Ecvef’den Cemî Müenneste: (قُلْنَ) aslında (قَوَلْنَ) idi. “ﻭ” harf-i illet müteharrik, mâkablinin harekesi meftuh olduğundan elife kalp ettik, iki sakin içtima etti. Elif-i Maklûbe hazfedildi ve (قَلْنَ) oldu. Giden “ﻭ” harfine dalalet etmesi için “ق”ın harekesi zammeye tebdil edildi ve (قُلْنَ) oldu. (Çünkü “ﻭ”dan zamme doğar)
2-) “ﻯ” ister sakin, ister meftuh olsun, mâgabli meksur olduğu zaman, hali üzerine terk edilir. Misal; خَشِيَ – خَشِيْتَ gibi.
3-) “ﻯ” sakin olup, mâgabli mezmum olursa, “ﻯ” harfi, “ﻭ” harfine kalp olunur.
Misal; يُوسِرُ aslında يُيْسِرُ idi.
4-) “ﻭ” sakin, mâgabli meksur olursa, “ﻭ” harfi, “ﻯ” harfine kalbolunur.
Misal; قِيلَ aslında, قُوِلَ idi.
“ﻭ” ın kesresinden önce, “ﻖ” ın zammesi ağır geldiğinden, “ﻖ”ın zammesini hazfettik. “ﻭ” harfi illet müteharrik, “ﻭ”ın harekesini “ق” harfine verdik ve kaide gereğince “ﻭ”ı, “ﻯ”ye kalbettik, قِيلَ oldu.
5-) Harekeli “ﻭ” , kelimenin ahirinde bulunup, mâgablide meksur olduğu zaman “ﻭ” harfi, “ﻯ” ye kalp olunur. Misal; غَبِيَ aslında غَبِوَ idi.
Nakıs fiilin cemi müzekkerinin meçhulünde: (غُزُو) aslında (غُزِيُو) idi. Kesreden zammeye huruç lazım gelmesin için, “ز” nin kesresini hazfettik. “ﻯ” harf-i illet müteharrik makabli sakin olan “ز” olduğundan, “ﻯ”nin harekesini “ز”ye verdik. İki sakin içtima etti. “ﻯ” harfini hazfettik (غُزُو) oldu.
6-) “ﻭ” ve “ﻯ” harekeli olup, mâgablileri sahih sakin bir harf olduğunda “ﻭ” ve “ﻯ” nin harekeleri, sakin olan harfe nekledilir.
Misal; ( يَقُولُ ) aslında, (يَقْوُلُ) idi.
7-) “ﻭ” ve “ﻯ” kelimenin lamel fiilinde harekeli oldukları zaman, mâgablide harekeli bir harf olduğunda, mensup olmadığı müddetçe sakin kılınır.
Misal; يَرْمِى aslında, يَرْمِىُ idi.
8--) Bir kelimede iki “ﻭ” içtima edip, birincisi sakin. İkincisi harekeli olduğunda, birincisi ikincisine idğam olunur. Misal; مَغْزُوٌ aslında, مَغْزُووٌ idi.
9-) Bir kelimede “ﻭ” ve “ﻯ” içtima edip, birincisi sakin ikincisi harekeli olduğunda, “ﻭ” harfi, “ﻯ” ye kalbolunur. “ﻯ”nin binası sahih olsun için, birincinin mâgabli kesrelenir. “ﻯ”de “ﻯ”ye idğam olunur. Misal; مَرْمِيٌ aslında, مَرْمُويٌ idi.
Ecvef’den İsm-i fâil: (قََائِلٌ) mazide (قَالَ) idi. Fâil fiili ile Aynel fiili arasına bir ism-i fâil elifi ziyade ettik. İki sakin içtima etti birisi İsmi fâil elifi diğeri Elif-i Maklûbe. Elif-i Maklûbe’yi hemzeye tebdîl ettik.
Ecvef’den İsm-i Mef’ul: (مَكِيلٌ) aslında (مَكْيُولٌ) idi. “ﻯ”nin harekesini sahih sakin olan “ك” e verdik. İki sakin içtima etti. “ﻯ”harfini hazfettik. Giden “ﻯ” harfine dalalet etmesi için, “ك”in zammesini kesreye tebdîl ettik. Ve 4.Kaideyi uygulayarak “ﻭ”harfini “ﻯ”harfine kalbettik.
Ecvef’ten Emr-i Gâip: (لِيَقُلْ) aslında (لِيَقْوُلْ) idi. ( 6.Kaide uygulandı)
Ecvef’ten Emr-i Hazır: (قُلْ) aslında (اُقْوُلْ) idi. (Diğerlerine benzer şekilde iğlâli yapılır)
Misal fiilin fâil fiilinde ki “و” harfi, 2.bab, 3.bap ve 6.bapların muzâri, emir ve nehiylerinin mâlumlarında bu “و” harfi düşer.
Lefif-i Makrûn’un Aynel fiilinin hükmü sahih fiilin Aynel fiilinin hükmü gibidir.
Lefif-i Makrûn’un lâmel fiilinin hükmü nâkıs’ın lâmel fiilinin hükmü gibidir.
Lefif-i Mefrûk’un fail fiilinin hükmü misal fiilinin ki gibidir.
Lefif-i Makrûn’un lamel fiilinin hükmü nakıs fiilinin ki gibidir.
