Hâtem-i Zâhid ( Hâtem-i tâi) diyor ki:
- Her kim Allah-u Teâlâ (cc)'dan cenneti umar ve isterse varsın fakirler ile buluşup görüşsün. Bunlar cennetin beyleri ve zenginleridir.
Efendimiz (sav) buyurur:
<< Fakirlerle çok tanışıp dostluk ediniz. Onlardan doğru arkadaşlar edininiz. Çünkü onların bir devleti vardır.
- Ey Allah (cc)'ın resulû (sav)! Onların devleti nedir?
Resûlullah (sav): Kıyamet gününde onlara denilir; Bakınız dünyada size bir parça ekmek yedireni, bir yudum su içireni ve bir elbise giydireni bulunuz onun elinden tutup onunla cennete doğru savuşunuz.>>
Yâni fakirlere Allah-u Teâlâ (cc) kereminden öyle ni'metler ihsan eder ki bu ni'mete herkes nail olamaz. Fakirlere buyurur ki. << Varın dünyada size her kim ihsanda bulunduysa, yiyecek, su ve giyecek verdiyse bugün onların elini tutup çekin cennete götürün.>> Fakirler kıyamette erbab-ı devlettendirler. Her kim dünyada bunlarla iyi idiyse, hatırlarına riayet ettiyse, o kimsenin elinden tutup cennete iletirler. Hiç kimse bunlara karşı gelip mani olamaz.
Selam-ı Fârisi (ra) Suheyb bin Sinan Rûmi (ra) Blâl-i habeşi (ra) ve diğer sahabe hep eskiler giyerlerdi. Fakir kimseler idiler.
Uyeyne bin Hasın isminde bir arab beyi vardı. Gelip Efendimize (sav) dedi ki:
- Ya Resulullah (sav) senin sohbetine gelelim. Lâkin şu eski yamalıklı giyenleri aradan çıkar. Onlar aramızda bulunmasınlar. Biz onların bulunduğu mecliste bulunmak istemeyiz. Bizler için bir meclis, onlar için de başka bir meclis tahsis edilsin.
Bu sebeple Hak Teâlâ (cc) fukarayı sevdiği için şu âyet inzal oldu:
<< Sabah-Akşam Allah (cc)'ın rızasını dileyerek Rablerine dua eden kimselerle beraber nefsini sabırlı tut, dünya hayatının süsünü arzu edip de gözlerini onlardan başkasına çevirme. Bizi anmak hususunda kalbine gaflet verdiğimiz kimseye itaat etme ki, o keyfinin ardına düşmüş ve işi de haddini aşmak olmuştur.>> ( El Kehf sûresi, 28 )

Şimdi ey akıllıyım diyen kimse! Eğer bu söylenenlerden zerre kadar anladınsan sen aklı başında bir kimsesin. Anlamadınsa sende akıldan nesne yok imiş.
Kendi arzusuyla fakirliği isteyen ve sevenlerden biri de Hz. Ebubekir Sıddık'dır (ra). Hz Ebubekir (ra) de çok zengin olanlardan biri idi. Malını-mülkünü Allah-u Teâlâ (cc)'nın rızası için sarfedilsin diye Efendimiz (sav)'e verdi. Gördü ki bu dünya dedikleri bir cife imiş.Cifeye iltifat etmek Haktan ayrı düşmekle neticelenecekmiş. Varını-yoğunu Hak yoluna feda etti. Efendimiz (sav)'e seksen bin fûlûri (bir nevi para) verdi. Kırk binini aşikâre, kırk binini de gizli verdi. Artık kendisinin hiç bir şeyi kalmadı. Kendisini bir eski kilim içine sardı. Giyeceği olarak yalnız bu kalmıştı. Eski kilimin deliklerinden mûbarek gövdesi gözüküyor idi.
Bir defasında on gün evde oturdu. Efendimizin (sav) sohbetine gelemedi. Fatımatûz-Zehra (r.anh) Ebu Bekrin (ra) halini öğrendi. Efendimize (sav) << Elbisesizlikten dolayı evinden ayrılamadığını, yanlarına gelemediğini bildirdi. Oradakilerden birine:
- Şu giyeceği Ebubekir (ra)'e iletin, giyinip babamın sohbetine gelsin, dedi. Ne zaman ki o giyeceği Hz. Ebubekire (ra) ilettiler derhal yerinden doğruldu. Giyeceği cariyesinin elinden aldı, öptü, başına koydu. Yüzüne gözüne sürdü. Ta'zim ve hürmette bulunup sırtına giydi. Doğru Resûlullah (sav) Efendimizin yanına koştu. Efendimiz (sav) o esnada bahçede hurma ağaçlarının arasında dolaşıp ibret almak için gezmekte idi. O esnada derhal Cebrail (as) geldi. Hz. Ebubekir (ra)'in giydiği kilim gibi bir kilim giymişti. Efendimiz (sav)'e selâm verdi. Efendimiz (sav) selâmını aldı. Lâkin Cebrail (as) Hz. Ebubekir (ra)'in giydiği gibi giyindiğine hayretler içinde kaldı ve kendisinden sordu:
- Yâ Cebrail (as)! Seni şimdiye kadar bu elbise ile görmüşlüğüm yoktu. Sebep ne ki bugün bu elbiseyi giyerek teşrif ettiniz ?
Cebrail (as) buyurdu ki:
- Ya Resulullah (sav)! Bugün gökyüzündeki bütün melekler bu şekilde giyindiler. Sebebi Ebu Bekir Hazretlerinin (ra) bu şekilde giyinmiş olmasıdır. Hak Teâlâ (cc) sana selam etti. Der ki: << Habibim sorsun, Ebubekir benden razı mıdır? Ben ise, O'ndan razı oldum.>>
Bu haslet, Hak Teâlâ (cc)'nın rızasını bulmak Ebubekir (ra) Hazretlerine hep dünyayı terk etmesi ve fakirliği tercih etmesi sebebiyledir. O yaptığını fisebilillah yaptı. Malum oldu ki fakirlik Allah-u Teâlâ (cc)'nın rızasına sebeptir. Allah'ın (cc) rızasını kazanmak, değme kula nasip olacak şey değildir. Hak Teâlâ (cc)'nın rızasını elde etmek için dünyanın terki gerektir.

Dünyadan alâkayı kesmenin sebeplerinden birisi;
Ölümü anmaktır. Nefsin dünyaya meyil ettikçe ölümü anıp hatırlamalısın. Ölenlerin dünyada neleri varsa bırakıp gittiklerini düşünmelisin. Allah-u Teâlâ (cc)'yı isteyen âşıkların dünyayı ne şekilde terk ettiklerini düşünesin. Onlar nasıl Allah-u Teâlâ (cc) 'nın rızasını ve visalini buldular? Bu hususu fikredesin. Şu hususu iyice bilesin ki kim nefs-i emmâresinin emrine uyarsa asla Allah'ın rızasını kazanamaz, Hakka doğru bir adım bile atamaz.
Şeyh Bâyezid-i Bistâmi Hazretleri Hakka niyaz edip:
<< Ya Rabbi sana nasıl ulaşılır?>> dedi.
Hak Teâlâ (cc) ilham yoluyla Bâyezid'e cevap verip dedi ki:
<< Nefsini bırak gel. Nefsinden ayrılmak suretiyle gelebilirsin.>>
<< Ayrıl!>> dediği nefs-i emmâredir. Sıfat-ı reddiyeden ( çirkin sıfattan ) ayrılmak gereklidir.
Dediğim gibi nefs-i emmâre yılanı, zaman zaman başını kaldırdığı vakit sen de ölümü hatırlama sopasıyla başını ezesin.
Onun en büyük başı; Dünyayı sevmektir. Sen bunu yapar, dünya sevgisini gönlünden çıkarırsan nefs-i emmâren zayıflar, dünyaya meyledemez, başını kaldıramaz olur.

Denilmiştir ki:
Tabut bir merkeptir ki ona herkes biner. Bir gün sen de bu cenaze taşıyan ata binip onun gibi olsan gerektir. İnsanın başına mutlak geleceği mukadder olan şey'i sen gelmiş say. Böyle saymak da hayırlıdır. Bu sebeple denilmiştir ki:<< Her gelecek şey yakındır.>>
Nefsine diyesin ki: << Bu birikp yığılan mal ve davarlar sonunda dökülüp kalacaklardır. Gel şimdi o zaman gelmeden gelecek olan o zamanın tedârikinde bulunalım. Bu fani şeylere gönül vermileyim. Bu cenazeyi görürsün. Evinden-barkından, oğlundan-kızından, kavminden-kabilesinden ne türlü yüz çevirmiştir? Bunları nasıl terk etmiş de gider? Bunların hepsinden kendisine bir içim su veren, bir öğün ekmek dahi veren olmadı. Yanında da götürebildiği yok. Baş açık, yalın ayak hepsini bırakıp gider. Kimse bilmez ki hali nasıldır.>> Bu durumu böyle görünce nefsini yine öğütlemeye devam edip diyeceksin ki: Sen de bir gün bunlar gibi olacaksın. Mezarlıklara varınca kabrin içindekilere dikkat nazarıyla bak. Gör ki ne şekilde ha-râb ve tûrab olmuş, yatmaktalar. Gelen geçen üzerlerine basmaktadırlar. Gelen-geçenin ayakları altında kalmışlardır. O nazik tenleri çürümüş, o latif ağızları çenelerinden ayrılmış. O başları gövdelerinden kopmuş. O ela gözlerini kurtlar-böcekler yemiş. O bülbül gibi dillerini yılanlar-çıyanlar yemiş yatmaktadır. Dünyada hevâ ve heves ile geçen 40-50-80-100 yıl ömür sürenlerin akıbetleri yok olmuş, hebâen mensûradan öte gidememiş. O nefs-i emmâreler Allah-u Teâla (cc)'nın yasak ettiği sıfatlarıyla sıfatlanmaları sebebiyle türlü türlü azaba giriftar olmuşlar. O nefs-i emmârenin yaramaz sıfatlarının her biri birer canavar suretine girmiş, tepesine üşüşüp azaba giriftar ederler. Mezarlara varınca bu yatanlara ibret gözüyle bakasın. Döndüğünde yine nefsine diyesin ki: << Ey nefis. Sen dahi insaf etmez misin? Bu murdar dünyadan usanmaz mısın? Mevlâ muhabbetine gönül vermez misin? İşin sonunda sen de öyle olacağını sanmaz mısın? Bu günlerin senin de başına geleceğini hiç hesaba katmaz mısın? Şu yatanların her biri senin gibi hürmetli-izzetli kimseler değil mi idi? Bunlar da senin gibi dünyada iken alırlar-verirler, yerler-içerler, hüküm ve hükümet ederlerdi.Gülerlerdi, yanıp döğünür, üzülürlerdi. Nefis şeyler giyer, kendilerine hiç toz kondurmazlardı. Şimdi gör ki kara toprak olup ne halde yatarlar. Evleri, barkları, cemaatları ne halde bırakıp gitmişler? Her birisi yalnız yalnız çukurlarda hallerinin ne olduğu meçhul olarak yatmaktalar.>>

Bu ölüm öyle bir şey ki mâmurları ve imaretleri harâb eder. Cemaatleri dağıtır, lezzetleri giderir. Gözlerden yaşlar akıtır, yürekleri yandırır. Başları açık, yalın ayaklı, yakası yırtık kimseleri analarının, atalarının ortasında göz yaşları arasında gezdirir. Bu ölüm öyle bir şeydir ki geldiğinde kişiden nâzik mizaçlar, narin tülbentler, şeyhvari giyecekler çıkarılır.
Bu ölüm öyle bir şeydir ki geldiğinde o kadar zahmet çekilir ki bu zahmetin yerine diğer birisi bir kılıncı eline alıp ölecek kimseye üçyüz defa vurulsa, tepelese işte bu sırada ne kadar zahmet çekilirse ölüm ânında da ondan daha fazla zahmet çekilir. Nitekim iki cihanın serveri Muhammed Mustafa Efendimiz (sav) buyururlar:
<< Ölümün şiddeti ve dehşeti bir kimseye keskin kılınçla üçyüz defa vurmak gibidir.>>
Hz. Ömer (ra) buyurur ki:
- Ölüm şuna benzer ki bir ağacın çokca dikenleri olsa ve o ağacı getirip birinin boğazından içeri soksalar. Bu ağacın her dikeni bir damara ulaşsa, orada bereler hâsıl olsa, sonra bu çalıyı ve dikenli ağacı kuvvetli birinin eline verseler, kuvvetle çekse ve bütün damarları koparıp kanatsa o kimse ne şekilde bir zahmet ve ızdırap çekerse ölecek kimsenin çektiği ızdırapta tıpkı bu kimsenin haline benzer. Can acısı bakımından aynıdır.
Azizim! Can acısından, ölümden öldükten sonra insanın başına neler geleceğinden biraz haber vereyim de dinle ve aklını başına al; var sen de ona göre amellerde bulun.
Hikaye:
Abdullah bin Amr bin Âs (ra), babasından naklederek anlatır: Babası kendine sorar: << Acaba can çekişenler, ölümü niçin anlatmazlar?>>
Biz de cevaben derdik ki: << Deli olurlar da onun için anlatamazlar.>>
Bir gün oldu ki kendisine ölüm yaklaştı. Ben ileri geçip kensine:
- Ey babacığım! Ölümü bize anlatıver, dedim.
Babam bana:
- Ey oğul! Bu ölüm dedikleri bir büyük şey imiş. Dil ile vasf olunması mümkün değil. Lâkin sana şimdiki halden biraz anlatayım; bildiğim kadarını söyliyeyim; benim hâlim şuna benzer: Göğsümün üzerine ulu dağları koydular. Benim canım iğneden çekilir gibi çekilir. Bir de şuna benzedim ki sanki yer ile gök birbirine sıkıştı. Aralarında ben kaldım, dedi.
Gerçekten bu ölüm, dil ile söylenemez. Lâkin insanın başına gelince anlaşıllır.
Demişlerdir ki: Şunlar dil ile söylenip anlatılamaz. Ölüm, ateş, uçmak (cennet) 
Lâkin ben bunlardan bir nebzecik bahsetmeye çalışayım. Bu ölenlerin halinden zerre miktarı dirilere verilse ve bildirilse idi hiç kimse takat getiremezdi, güç yetiremezdi, helak olurdu. Hiç kimse diri ve canlı kalamazdı.
<< Eğer sizin ölüm hakkında bildiklerinizi hayvanlar bilse idi, siz asla semiz et yiyemezdiniz.>>

Hikâye:
İsâ (as)'a dediler ki:
- Sen ölüyü diriltirsin. Lâkin senin dirilttiğin ölüler yenice ölmüş olan taze kimselerdir. Bunun başka bir sebebi olabilir. Sen dâvanda gerçek isen tâ eskiden ölmüş olanlardan birini dirilt.
İsâ (as):
- Siz kimi isterseniz söyleyin de onu dirilteyim, buyurdu. Kendilerine atadan, dededen beri eski bildikleri bir kabri gösterip:
- İşte bu kabirdekini dirilt, dediler.
İsâ (as) iki rek'at namaz kıldı. Dua etti ve dedi ki:<< Kum bûznillah>> ( Allah'ın izniyle kalk) der demez o kabirde yatan kimse doğruldu. Gördülerki o kabirde yatan saçı sakalı ağarmış pir bir kimse imiş. Hz. İsâ (as) buyurdu:
- Sen kimsin?
Kabirden kalkan kişi:
- Bana Sâm derler, Nûh (as) oğullarındanım.
İsâ (as) buyurdu:
- Bu ağarmak nedir? Senin zamanında saç-sakal ağarması yok idi. Senin saçın-sakalın nereden ağardı?
Sâm:
- Bir avaz geldi ki ben o avazı işittiğimde sandım ki kıyamet koptu. O sesin heybetinden saçım-sakalım ağardı, dedi.
İsâ (as) sordu:
- Sen ölüp toprak olalı kaç sene oldu?
Sâm dedi ki:
- Yâ Rûhullah (as)! Ben dört bin yıl evvel öldüm ve toprakta yatmaktayım. Henüz ölüm acısı benden gitmedi.
Şimdi düşünelim! İnsana ne kadar acı ve ızdırap verirlerse versinler, onun te'siri fazla sürmez, geçer gider. Sen bu nevi acılardan korkarsın. Peki o acı ki dört bin yıl gitmez. Ondan hiç mi korkmazsın? Eğer korkarım diyorsan, yalan söylersin. Çünkü korksan insafa gelirsin. Yaramaz huyları terk edersin. Elinle ve dilinle hiç kimseyi incitmezsin. ( Müslüman odur ki; müslümanlar onun elinden ve dilinden selâmet bulurlar. ) ( Hadis-i Şerif )
İbni Abbas (ra) buyururlar ki:
- Ölüm meleğinin bir kırbacı vardır, onun uzunluğu mağrip ile maşrık arası kadardır. Bu dünayada yürür, insan oğullarının yüzüne bakar. Her kimin eceli geldiyse o bilir. Kırbacıyla bir kere vurur ve der ki:<< İyi bil ki varacağın yer ölüler meclisidir. Bu dünya Sultan Süleyman (as) kalmadı. Sana kalacak mı sanırsın? >>  Ölümü karşısına getirir, o kimse hemen o saatte canını teslim eder.

BEYT
Niceleri << Ben'im dedi ve gitti.
Birisi kılmadı sözünü isbât
Toprak içinde zerre zerre yatar
Muntazır, ne vakit ola arasât..
Ey kardeşim! Eğer aklın varsa senden evvel gelenlerin hallerini düşünmek sana nasihat olarak yeter.
MÜELLİFİN BEYTİ
Davul vurdu. Sâriban kalktı, göçtü kervan.
Dur kardeş dur! Nice yatarsın? Ayağa kalk uyan.
Çevre yanın çağrışıp göçüp gider, sürün sürün.
Sen daha kendine gelmezsin ey nefsine uyan.

Hikâye:
Bir gün bir kavim gelip Efendimiz (sav) dediler ki:
- Yâ Resûlullah (sav) Bize nasihat ver.
Efendimiz (sav) buyurdular ki:
Sizden ölenler var mı?
Onlar:
- Evet, yâ Resûlullah (sav) ölüm olmayan yer bulunur mu ?
Efendimiz (sav) buyurdular ki:
- Şimdi gidin. Size nasihat olarak ölüm kâfidir. Ölümlü dünyada herkes ölüp gitmektedir. Sizde bir gün ölüp gideceksiniz. Ölenlerin, hayırlı ve şerli olanları var. Siz hayırlılardan olmaya gayret gösterin. Ölenlerin şerlilerinden olmayın.
Devamla:
Düşünelim ki, şu yerim-yurdum, malım-mülküm deyip duranlar mâmur ettiklerini bir gün gelip bırakıp gitseler gerektir. Onların imar ettikleri bir gün gelip baykuşların öttüğü viranelere dönse gerektir. Elindeki ve hazinedeki işin sonunda senden alınıp bir başkasına verilecektir. Böyle devam edip gider. Sana da o gün yaklaşıp durmaktadır buyurdular.

Hikâye:
Dâvud (as)'un evinde bir merdiven vardı. Bu dört ayaklı merdivenle çıkacağı yere çıkardı. Bir gün abdest aldı ve namaz kılmak için taht üzerine çıkmak istedi. Orada bir müddet Allah (cc)'ına yalvaracaktı. Geldi o merdivenin ikinci basamağına ayağını koyar koymaz Melekûl-Mevt (Azrail (as) geldi.
Davud (as) Azrail (as)'e dedi ki:
- Yâ Azrail (as)! Bana mühlet ver. Yukarı çıkıp başımı secdeye koyayım. Başım secdede iken ruhumu kabzet.
Dâvud Peygamber (as)'e Azrail (as) mühlet vermeyince sana bana mühlet verir mi? iyi düşün kardeşim.
Dâvud Peygamber (as)'e dediler ki:
-Yâ Davud (as)! Bu dünyada bunca yıldır yaşadın. Nasıl gördün ?
Dâvud (as) buyurdu ki:
- Nasıl göreceğim? Bu dünya bir kervansaray imiş. Bir kapısından girdim öbüründen çıktım. Bu esnada ne kadar görmüş olabilirim?
Sonra ağladı.
Şimdi sende bunlardan bir ibret almalısın. Gören göz ibret alan gözdür. İbret almıyan gözü, gözden saymazlar.
Hak Teâlâ (cc):
<< Ey göz (basiret) sahipleri! İbret alınız.>> (el- Haşr sûresi, 2 ) buyurdu.
Gözünde ibret ve hikmet olmayan kimse hayvandır.
Ey kardeş! Bu dünyanın yalancı gayretine aldanma. Âhireti unutma. Ömrün nihayete erince Azrail (as) gelir, ölüm sopasıyla başına vurur. O zaman nefsin ve kalbin arasında bir perde olur. O perde yırtılınca kendinin bir canavar olduğunu görürsün. Adam değilmişin. O zaman şimdi insan suretinde olduğuna kimse itibar etmez. Çoklarının gönül yüzü canavar suretine döner. Zahiri yüzleri Efendimizin hürmetine olduğu gibi kalır. İnsan amelleri sebebiyle hangi vahşi hayvanın suretine sokuldu ise kıyamette de o surette ortaya çıkar.
<< Bu ümmette beden meshi yoktur, fakat ey zeki! Bil ki dil (gönül) meshi vardır.>> Mevlânâ.