İMAM-I AZAM HAZRETLERİNİN TALEBESİ YUSUF B. HÂLİD-İ SEMTÎ’YE VASİYETİ
Bilmiş ol ki, insanlarla iyi geçinmezsen onlar sana düşman kesilirler, velev ki anan baban bile olsa, senden hoşlanmazlar.
Akrabandan olmayan bir cemâatle de olsa iyi geçinirsen sana, ana baba gibi olurlar.
Şimdi gözümün önünden şöyle geçiyor: Basra'Yâ gidiyorsun, onlara muhalefete başlıyorsun, aralarına karışmıyorsun.
Sen onları terk ediyorsun, onlar da seni terk ediyorlar. Sen onları yeriyorsun, onlar da seni. Sen onları dalâlette addediyorsun, onlar da seni dalâlette sayıyorlar.
Böyle yaparsan hem sana, hem bize leke olur. Onlardan kaçmak istemem akıl işi değildir. Zira hoş geçinmek gereken yerde müdârat yapmayan akıllı sayılmaz.
Basra'Yâ girdiğin zaman insanlar seni karşılar ve zi-yâret ederler. Senin kadrini bilirler.
Herkese mertebesine göre itibar et.
Şeref ehline ikramda bulun.
İlim ehlini büyük tanı. Üstazlara hürmet göster.
Gençlerle lâtife yap. Avamla yakından görüş.
Fâcirlere müdârat göster. Hayırlı kimselerle arkadaşlık et. Sultana lâkaytlık gösterme. Kimseyi hakir görme.
Mürüvvette kusur etme, sırrını kimseye söyleme.
Denemedikçe kimsenin dostluğuna güvenme. Alçak ve hâsîs kimselerle dost olma.
Hoşa gitmeyen bir şeye alışma. Sefihlerle düşüp kalkma.
Hoşça geçin. Sabırlı ve mütehammil ol. Güzel ahlâklı, geniş yürekli, deryâ gönüllü ol.
Elbisen temiz ve yeni olsun. Binek atın olsun. Güzel kokular kullan.
Yemek yedirmekte çok cömert ol, herkesi doyur, cimri kimse asla efendi muâmelesi görmez.
Halkın ahvalini araştırıp öğrenen arkadaşların olsun. Bir fitne ve fesat duydun mu, onu ıslâha çalış. Bir yerde salâha yüz tutmuş iyi şeyler duydun mu onları da arttırmaya gayret et.
Seni ziyâret edenleri sen de ziyâret et.
Sana ister iyilik yapsınlar, ister kötülük, sen herkese dâima iyilik yap. Her vâkit iyilikte bulun. Affet, bazı şeylere göz yum.
Sana eziyet veren her şeyi terk et, hakkı yerine getirmeye çalış.
Arkadaşlarından hastalananları kendin ziyâret et. Göremediklerinin ahvâlini soruştur. Sana gelmeyenlerle sen alâkadar ol.
Elinden geldiği kadar insanlara sevi göster, herkese selâm ver, isterse aşağı kimseler olsun. Başkalarıyla bir mecliste toplanır veya bir mescitte beraber bulunûr da, aranızda bazı meseleler münâkaşa edilirse ve senin bildiğine muhalif bir şey söylerlerse, sen onlara muhâlefet gösterme. Şâyet sana sorarlarsa; onların bildiği gibi haber ver. Sonra bu hususta şöyle başka kavil de vardır, delîli şudur, diyerek kendi bildiğini söyle, böylelikle seni de dinlerler ve senin ilimde dereceni anlarlar. Eğer "Bu kimin kavli" diye sorarlarsa “Bazı fukahânın kavli” de. Bu hâl böylece devam ederse alışırlar, senin kadrini bilirler ve senin mevkîin yükselir.
Sana gelenlerin hepsine bir nevi ilim göster. Her biri senden bir şey bellemiş olsun. Onlara kifâyetli bilgi ver. Ehemmiyetsiz şeylerle uğraşma, onlarla arkadaş gibi ol. Hatta bâzen şaka yollu latifeler bile yap; zira, dostluk ilme devâmı sağlar. onlara ara sıra yemek yedir, onlara yumuşak davran, hoş muâmele et. onlardan hiçbirine can sıkıntısı ve bezginlik gösterme, kendini onlardan biri imiş gibi tut.
İnsanlara yapmağa alışık olmadıkları bir şeyi teklif etme. Onların beğendikleri şeyi sen de beğen. Onlara dâima iyi niyet göster.
Doğruluk yap, kibri bir yana bırak. Sana kahır etseler de, sen kahır etme, sana hıyânet etseler de, sen emâneti yerine getir. Vefâdan ayrılma, takvâya sarıl. Her din erbâbına muâşeretleri veçhile muâşerette bulun.
