İmam'ı Gazali'ye göre, din eğitimi konusunda bazı insanlar, terbiyeye müsait haldeyken ve bazıları daha yoğun bir çalışmaya ihtiyaç duyabilirler. Olaylara bakış açıları ve algılama tarzları bakımından farklı özellikler taşıyan bu insanlar, tutum ve davranışlarıyla kendilerini ele verirler... Bu farklılıkların nedeni ise insan yapısında mevcut olan, nefis ve nefsin eğilimli olduğu duygulardır. Gazali insanları eğitim konusunda dört grupta değerlendirmiştir.
Birinci kesim, doğru ve yanlışı ayırd edebilecek durumda olmayanlardır. Bu kimseler, iyiyle kötüyü birbirinden ayıracak durumda değillerdir. Doğruyla yanlışı ayırd edememelerinin nedeni ise bilgisizliktir. Dolayısıyla bu kimselere ihtiyaçları olan bilgiyi verdiğinizde almaları ve hayat tarzlarını ve bakış açılarını değiştirmeleri daha kolaydır. Buna karşın, ikinci kesimde yer alanlar, iyiliği ve kötülüğü ayırd ederler, ancak yaşam tarzı olarak iyiliği benimsemediklerinden kötülüğün esaretinde yaşarlar. Karanlık bu kimselerin hayatlarının bir parçası olmuştur ve gittikleri yolun yanlış olduğunu bildikleri halde geri dönmeyi akıl edemezler. Bu kimselere faydalı olmanız daha zordur. Çünkü bildikleri halde, bilmeyenler gibi yaşarlar ve doğruları hiç bir şekilde ciddiye almazlar. Çevremizde bu şekilde yaşayan insanlarla sık sık karşılaşırız. Onlar, "Nasıl olsa tövbe ederim, hele bir kırkıma geleyim namazımı kılarım..." türünden söylemlerle bildikleri halde sorumluluklarını sürekli ertelerler ve gafil bir hayat sürerler.
Bu kimseler, kötünün kötülüğünü, çirkinin çirkinliğini bilmekle beraber, iyiliğe alışmadıkları için yanlış olduğunu bildikleri halde, gaflet içinde yaşamayı alışkanlık haline getirmişlerdir. Birinci gruba nispetle bunların eğitimi daha güçtür. Çünkü bu kimseler, yola gelmek için yoğun bir çaba sarf edecekler, bir taraftan nefislerindeki kötülüğü, zaaf ve itiyadları yok etmeye çalışacak, diğer taraftan iyilik yapma alışkanlığını kazanacaklardır ki bu da onlara zor gelir. Bu güçlüklere rağmen, yine de ciddî bir gayretle, bu kimselerin ahlâki terbiyesi imkan dahilindedir.
Üçüncü kesimde yer alanlar ise kötülükleri iyilik olarak tanımışlar ve bu minval üzere yaşamaya karar vermişlerdir. Ailede gördükleri ve öğrendikleri hayat tarzını hiç sorgulamadan benimsemişler ve kendilerini doğru yolda olduklarına inandırmışlardır. Onlar için de değişim büyük bir meşakkattir. Küçük yaştan itibaren ailede ve çevrede şekillenen düşünce kalıplarıyla hareket ettiklerinden, sürekli geriye bakmaktalar ve değişime karşı direnç göstermektedirler.
Dördüncü kesim için değişim çok daha güçtür... Bu kimseler, küçük yaştan itibaren fasit görüşler üzerine yetişmişler ve yaptıkları kötülüklerle övünmüşler ve bu minval üzere yaşamaya karar vermişlerdir. Islahı en zor olanı da bu kimselerdir. Bunlar hakkında "İhtiyarın riyazeti zor, kurdun terbiyesi ise azaptır" denilmiştir. İmam-ı Gazali'ye göre, birincisi kesim cahildirler, ikinci kesim, yanlış yolda yürümektedirler. Üçüncü sınıftakiler ki, hem cahil hem de yanlış yolda yürümektedirler. Dördüncü gruptakiler ise yanlış yolda yürümeye ve burada kalmaya karar vermiş kimselerdir. Toplumda hemen her kesimden ve her gruptan insanlarla karşılaşıyoruz. Burada yapmamız gereken şey, kişinin yaşadığı ortama, algılama, mizaç ve kültürel yapısına uygun bir metot seçmek ve mücadeleye devam etmek olmalıdır.
Aile hayat
