NEFSIN TERBIYE EDILMESINDE AKIL VE IRADEYI KULLANMAK
Allah Azze ve Celle,insana akil verdi ki,i$in sonunu düsünüp.ilâhî emirlerine sarilip,yasaklarindan kacinsin.
insan kendi iradesiyle nefsini,ruhun istek ve arzusu olan Kur`an ve hadîsin hükmüne teslim etmezse ve bu konuda iradesini kullanmazsa,nefs askerleriyle ruhu esir alir;akil ve iradeyi kullansa,bu sefer ruh,nefs ve askerlerini emri altina alir.Bunun icin nefsin terbiye edilmesinde ilk vazife,akil ve iradeyi kullanarak nefsi,ilâhî emrin sinirlari icinde calistirmaktir.
Nefs,gazab ve $ehvet unsurlarindan olustugu ve asil vatani olan fâni dünyada oldugu icin onu cidden ruhun iradesi altina almak zordur.Zira nefs serseri bir at gibidir.Ayni zamanda nefs,suda insani yakalayan bir ahtapot gibidir.Onu büsbütün $ehvetinden alikoysan,akrep gibi intihar eder,kendini yok eder;istedigi kadar versen,kanini emer.Onun icin nefsin terbiyesinde muvaffak olmanin yollarini imam Gazâlî kuddise sirruh-ul-âlî söyle acikliyor:Üc seyden baska hicbir sey nefsi kirip zelil edemez:
1-Akil ve irade kudretini kullanarak onu istek ve arzusu olan $ehvetlerden=tüm nimetleri sadece kendine tahsis etmekten alikoymaktir.Zira nefs,serke$(sarhos,serseri)bir at gibidir;büsbütün yemini kesinse degil,azalttigin zaman zaifler ve yumusar.
2-Akil ve irade kuvvetlerini kullanarak ibadetleri ona yüklemekle maglup edersin.Zira bir bakima nefs merkebe benzer.Merkebin yeminden azalttigin ve agir yük yükledigin zaman,zilltini kabul eder ve boyun eger.
3-Yine akil ve irade kuvvetlerini kullanarak Allah Azze ve Celle`ye seher vakitlerinde yalvarmakla,nefs zaifleyip boyun eger.Zira Allah Azze ve Celle,yalvarisin sebebiyle sana bir yardim göndermez ise,kesinlikle nefsin tuzagindan kurtulamazsin.Bunun icin Yûsuf aleyhisselam:Ve ben nefsimi temize cekmiyorum.Ama islam dinine teslim olmayan nefs,daima cirkini ve günahlari siddetle emredicidir;Rabb`imin esirgedigi nefs müstesnadir.Gercekte Rabb`im,Gafûr ve Rahîm`dir."(Yûsuf Sûresi ayet 53).